Герберт Уэллс - Вайна сусветаў

Усіх марсіянаў было каля пяцідзесяці; яны валяліся ў сваёй вялізнай яме, падкошаныя смерцю, якая павінна была здавацца ім загадкаваю. І для мяне ў той час іх смерць была загадкаю. Я зразумеў толькі, што гэтыя пачвары, якія наводзілі на людзей страх, мёртвыя. На момант мне здалося, што зноў паўтарылася паражэнне Сенахерыба, што госпад пашкадаваў нас, і анёл смерці загубіў іх за адну ноч.

Я стаяў, гледзячы на яму, і сэрца маё білася ад радасці, калі ўзыходзячае сонца асвяціла навакольны свет сваімі промнямі. Яма была ў цяні; магутныя машыны, такія агромністыя, складаныя і дзіўныя, незямныя нават па сваёй форме, падымаліся, як зачараваныя, са змроку насустрач святлу. Цэлая зграя сабак грызлася над трупамі, што валяліся ў прадонні ямы. У дальнім канцы яе ляжала вялікая, плоская, вычварная лятальная машына, на якой яны, відаць, рабілі першыя палёты ў нашай намнога больш шчыльнай атмасферы, калі гніенне і смерць перашкодзілі ім. Смерць настала своечасова. Пачуўшы карканне птушак, я зірнуў наверх; перада мною быў вялізны баявы трыножак, які ўжо ніколі не будзе дзейнічаць, чырвоныя кускі мяса, з якіх капала кроў на перакуленыя лавы на вяршыні Прымроз-Хіла.

Я павярнуўся і глянуў уніз, дзе ля падножжа пагорка, акружанага зграяй птушак, стаялі заспелыя смерцю два другія марсіяніны, якіх я бачыў учора вечарам. Адзін з іх памёр якраз у тую хвіліну, калі перадаваў штосьці сваім калегам; можа, ён памёр апошнім, і сігналы яго раздаваліся, пакуль працаваў механізм. У промнях ранішняга сонца зіялі ўжо бясшкодныя металічныя трыножкі, вежы бліскотнага металу…

Вакол, быццам выпадкова ўратаваны ад знішчэння, рассцілаўся вялікі бацька гарадоў. Хто бачыў Лондан толькі пад звыклым покрывам дыму, наўрад ці можа ўявіць аголеную прыгажосць яго пустых, маўклівых вуліц.

На ўсход, над пачарнелымі развалінамі Альберт-тэрас і раздробленым царкоўным шпілем, сярод бязвоблачнага неба свяціла сонца. Дзе-нідзе якая-небудзь грань белага даху адбівала прамень і блішчала асляпляльным святлом. Сонца перадавала таямнічую прыгажосць нават вінным складам вакзала Чок-Фарм і працяглым чыгуначным лініям, дзе раней блішчалі чорныя рэйкі, а цяпер чырванелі палосы двухтыднёвай іржы.

На поўнач распасціраліся Кілберн і Хэмпстэд — цэлы масіў дамоў у сіняватай смузе; на захадзе гіганцкі горад быў таксама пакрыты смугою; на поўдні, за марсіянамі, паменшаныя адлегласцю, бачыліся зялёныя хвалі Рыджэнт-парка. Ленгхэм-гатэль, купал Альберт-хола, Каралеўскі інстытут і агромністыя будынкі на Бромптан-роўд, а ўдалечыні невыразна вырысоўваліся зубчастыя разваліны Вестмінстэра. У глыбокай далечы ўзвышаліся пагоркі Сэрэя і блішчэлі, як дзве сярэбраныя калоны, вежы Крыстал-Паласа. Купал сабора св. Паўла чарнеў на фоне ранішняга неба, — я ўбачыў, што на заходнім баку сабора зеўрала вялікая прабоіна.

Я стаяў і глядзеў на гэта мора дамоў, фабрык, цэркваў, ціхіх, адзінокіх і пакінутых; я думаў пра надзеі і намаганні, пра многія жыцці, загубленыя ў час пабудовы гэтай цвярдыні чалавецтва, і пра яе разбурэнне, імгненнае і няўхільнае. Калі я зразумеў, што змрок адхлынуў, што людзі зноў могуць жыць на гэтых вуліцах, што гэты родны для мяне агромністы мёртвы горад зноў ажыве і верне сваю магутнасць, я ледзь не заплакаў ад хвалявання.

Мукі скончыліся. З гэтага ж дня пачынаецца вяртанне да жыцця. Ацалелыя людзі, рассеяныя па краіне, без важакоў, без законаў, без ежы, як статак без пастуха, тысячы тых, хто адплыў за мора, зноў пачнуць вяртацца; пульс жыцця з кожным імгненнем заб'ецца ўсё мацней і мацней на пустых вуліцах і плошчах. Страшэнны быў разгром, але варожая рука спынена. Спынена варожая рука. Гэтыя горкія руіны, пачарнелыя шкілеты дамоў, якія змрочна тырчаць на сонечным узвышшы, неўзабаве агалосяцца стукам малаткоў, звонам інструментаў. Тут я ўскінуў рукі ў неба і пачаў дзякаваць богу. Праз які-небудзь год, думаў я, праз год…

Потым, быццам мяне нечым стукнулі, я раптам успомніў пра сябе, пра жонку, пра наша былое шчаслівае жыццё, якое ніколі ўжо не вернецца.

Цяпер я павінен паведаміць вам адзін унікальны факт. Зрэшты, гэта, можа быць, і не так ужо дзіўна. Я помню ясна, жыва, выразна ўсё, што рабіў у той дзень да таго моманту, калі я стаяў на вяршыні Прымроз-Хіла і са слязьмі на вачах дзякаваў богу. А затым у памяці маёй правал…

Я не помню, што адбылося на працягу трох наступных дзён. Мне гаварылі пасля, што я не першы адкрыў гібель марсіянаў, што некалькі такіх самых, як я, вандроўнікаў даведаліся пра яе яшчэ ноччу. Першы, хто гэта ўбачыў, адправіўся ў Сент-Марцінес-ле-Гран і ў той час, калі я сядзеў у рамізніцкай будцы, умудрыўся паслаць тэлеграму ў Парыж. Адтуль радасная вестка абляцела ўвесь свет; тысячы гарадоў, змярцвелых ад жаху, імгненна асвяціліся яркімі агнямі ілюмінацыяў. Калі я стаяў на мяжы ямы, пра гібель марсіянаў было ўжо вядома ў Дубліне, Манчэстэры, Бірмінгеме. Людзі плакалі і крычалі ад радасці, пакідалі работу і ціснулі адзін аднаму рукі: цягнікі, што ішлі на Лондан, былі перапоўнены ўжо ў Кру. Царкоўныя званы, якія маўчалі аж два тыдні, няспынна званілі па ўсёй Англіі. Людзі на веласіпедах, схуднелыя, растрапаныя, насіліся па прасёлачных дарогах, радасна крычучы, вястуючы змучаным, адчайным бежанцам пра нечаканае выратаванне.