Валентин Акудович - Трэба ўявіць Сізіфа шчаслівым [(Хронікі беларускага інтэлектуала)]

P.S. Міне шмат год, і аднойчы Міхась Баярын, як бы ў працяг нашай гаворкі, напіша:

"Часткай культуры з’яўляюцца запаветы - узоры будучыні. Айцы-пачынальнікі беларускага праекту ўяўлялі сабе розныя вобразы Беларусі. І калі накласці іх як трафарэты на сучаснасць, можна ўбачыць, што яны збольшага завершаныя, мэты дасягнутыя.

Гэта значыць, што беларускі час завяршаецца і патрабуе ўзнаўлення. Калі ж скончыцца эмоцыя самасці, з якой паўставаў беларускі праект, нас чакае нармалізацыя, еўрапейскі стандарт. І няма, мабыць, большага здзеку з еўрапейскай першаснасці і самасці, чым гэтая самакаланізацыя.

Нам належыць узнавіць беларускі час. Перастварыць мову, пераўявіць краіну. І тады мы ўзгадваем пра яшчэ адзін узор Беларусі, які здаваўся раней нямысным і немагчымым. Запавет ліючайся формы Ігната Абдзіраловіча - гэта ідэя, вартая быць марай нашага тысячагоддзя".

***

Здаецца, гэта было пасля выхаду трэцяга нумара часопіса "nihil’.

Сустрэўшыся, Міхась сказаў, што пакідае часопіс.

Майму здзіўленню не было меры.

- Я даказаў сабе, што магу рабіць варты ўвагі часопіс, - патлумачыў. - І гэтага мне досыць.

Сказаў так і праз нейкі час з’ехаў у Індыю (Непал у дадатак). Спачатку вандраваць, а затым вучыцца ў Санскрыцкім універсітэце Сампурнанда (Варанасі, Індыя).

Як гэта ў нас зазвычай водзіцца, на яго досыць хутка ўсе забыліся. Зрэдзьчас нехта мімаходзь згадае, а потым зноў на гады моўча. (У беларусаў увогуле фенаменальная здольнасць забывацца на ўсіх і пра ўсё.)

Настала Міхась вярнуўся на бацькаўшчыну недзе год праз 10-12. І вярнуўся, як любяць казаць рускія, на "белым кані" .

Першыя яго публічныя выступы па вяртанні сталіся культурным шокам. Скуль гэткі феерычны цуд у нашай нерушы? - пыталіся. І рэч зусім не ў тым, што Міхась вольна гуляўся з санскрытам. Зыходзячы з яго, ён заклікаў стварыць новую беларускую мову - свамову.

У 2014 годзе Міхась Баярын выдаў грунтоўную кнігу "Самабыцьцё", якая не толькі тлумачыла сэнс моўнай рэвалюцыі, але і свамовай была напісаная. Далей я скарыстаюся тлумачэннямі аўтара.

"Доўгі час я лічыў пераклад з санскрыту справай амаль немагчымай і безнадзейнай. Настолькі далёкая сьвядомасьць і мова сучаснага чалавека ад сьвету Традыцыі. Але ў 2010 годзе адважыўся пачаць выконваць даўнюю мару - пераклад Бгагавад-Гіты, сьвятарнага тэксту індуізму. Я хутка зразумеў, што сучасная літаратурная мова вытрымаць зьмест такога перакладу ня зможа. Гэты пераклад магчымы адно тады, калі стварыць зь беларускай мовы яшчэ адзін Санскрыт, збудаваць яе граматыку нанова, паводле ўзораў граматыкі Паніні, зрабіўшы яе роўнай. Так нарадзілася ідэя Свамовы, ідэалу чыстай беларускай мовы, здольнай самастойна называць сьвет, зыходзячы з самой сябе. Гэта мае быць мова высокай паэзіі і філязофіі".

"Пераклады, зьмешчаныя ў гэтай кнізе, зроблены на Свамову. І мысьленьне пра гэтыя творы адбываецца таксама на Свамове. Гэта патрабуе ад чытача засва-еньня асаблівага, не канцэптуальнага, а этымалягічнага мысьленьня. І хаця гэта ў бальшыні тыя самыя, добра знаёмыя беларускія словы, тут яны маюць перадусім словаўтваральны, этымалягічны сэнс. З майго пункту гледжаньня, Свамова - гэта кульмінацыя традыцыі беларускага моўнага пурызму, найбольш вядомымі прадстаўнікам якога зьяўляюцца Ян Станкевіч і Вацлаў Ластоўскі".

"Пурызм - гэта было імкненьне ачысьціць беларускую мову ад усяго чужога, зрабіць яе максымальна асаблівай і непадобнай на мову суседніх народаў. У адрозь-неньне ад пурызму, Свамова робіць ачышчэньне не па адзінках, а ўсяго адразу, зьмяняючы крытэрый прыналежнасьці да мовы. Беларускае ў Свамове - гэта тое, што ўтвараецца па беларускіх правілах, а ня тое, што найбольш адрозьніваецца ад польскага, расейскага і ўкраінскага. Беларускі пурызм - гэта трэцяя традыцыя, якую насьледуе «Самабыцьцё». А ідэя Свамовы - гэта тое, чым становіцца ідэя Самабыцьця, дастасаваная да беларускай мовы".

"Свамова не магла б зьявіцца ў іншай культуры, з устойлівай і доўгатрывалай літаратурнай нормай. З аднаго боку, Свамова адкрывае свабоду словаўтварэньня, а з другога боку - вяртае нарматыўнасьць неўнармаванай звышдыялектнай мове беларускага фальклёру. Парадаксальна, але мова беларускага фальклёру найбольш адэкватна перадае стыль Рыг-Веды. Пераклад Рыг-Веды на беларускую мову, які робіць цяпер выдатны паэт Ігар Кулікоў, - адзін з самых дакладных і паэтычна дасканалых перакладаў. І гэта пераклад на Свамову. (Той жа Ігар Кулікоў выдаў кніжку вершаў "Свамова", напісаную, натуральна, свамовай - В.А.)"