Валентин Акудович - Трэба ўявіць Сізіфа шчаслівым [(Хронікі беларускага інтэлектуала)]

"Эта книга построена и выполнена уже совершенно на иных основаниях, и наиболее существенное из них - авторское начало. Если о книге «Я из огненной деревни» можно в какой-то степени говорить как об «эпически-хоровой» прозе (термин А. Адамовича), где авторы вроде древнегреческого «бога из машины» появляются во весь рост лишь в конце повествования, чтобы совершить праведный суд, то в книге Светланы Алексиевич авторское «я» - центр, объединяющий вокруг себя материал и сознательно подчиняющий его своей личной, внутренней идее.

Эстетический, собственно художественный элемент у автора очень значителен, книга Светланы по-своему даже беллетристична".

Гэты фрагмент патрапіў у цытату зусім невыпадкова. Рэч у тым, што ўсе прамінулыя гады творчасць Святланы Алексіевіч вызнавалі як дакументальную журналістыку, упэўнена блытаючы форму жанру з сэнсамі і паэтыкай тэксту. Адсюль і неспатольная крытыка аўтара за мову яе сведкаў, якія гавораць залішне прыгожа. Маўляў, у сапраўдным жыцці так людзі не кажуць. З гэтага ў Менску быў нават суд, на якім гераіні кнігі "Цынкавыя хлопчыкі" абвінавачвалі аўтара за скажэнні іх словаў і сэнсаў.

Для мяне ў гэтым сюжэце самае цікавае (і незразумелае), чаму за столькі творчых год сама Святлана не выпрацавала простую і ясную формулу адказаў сваім апанентам. Тым болей, што яны мелі рацыю і бясконца выкручвацца зблытанымі тлумачэннямі было не да гонару такой упэўненай у сабе жанчыне.

Як у кожнага таленавітага літаратара, у Святланы Алексіевіч ёсць свой стыль. Моцны, напяты, глыбокі, даастачы схоплены пякучай трывогай за чалавека. І, натуральна, уласны слоўнік, які толькі ўзбагачаўся мовай яе карэспандэнтаў, прынамсі, калі гэта была трапная і шчымлівая мова. Што я і меў на ўвазе, калі яшчэ ў 1987 годзе пісаў пра белетрыстычнасць прозы Святланы Алексіевіч, якая прынцыпова адрознівала яе ад стваральнікаў вялікай кнігі быцця "Я з вогненнай вёскі" (Алесь Адамовіч, Янка Брыль, Уладзімір Калеснік).

***

Мая прыгода з кнігай "У вайны не жаночы твар" мела абсалютна нечаканы працяг. Недзе ў 2015 годзе выдавец Ігар Логвінаў вымудрыў надрукаваць і выдаць усе пяць кніг серыі Святланы Алексіевіч "Галасы ўтопіі" беларускай мовай. Я не пытаўся, як ён змог зацікавіць гэтым праектам нашага знакамітага мецэната-фінансіста Віктара Бабарыку, але той з свайго боку ў дадатак прапанаваў забяспечыць "пяцікніжжам" усе бібліятэкі краіны.

Была ў гэтага праекта яшчэ адна цікавостка. Перакладаць мусілі знаныя ў Беларусі літаратары, а не проста прафесійныя перакладчыкі. Досыць верагодна, што ў грунце гэтай задумы крыўся палітычны падтэкс. Як добра вядома, сярод нацыянальнай інтэлігенцыі ў Святланы даўно склаўся адмоўны імідж праз яе негатыўныя выказванні пра Беларусь ды беларусаў, і такім спосабам можна было хоць трохі змякчыць грамадскі антаганізм стасоўна "нобелеўкі". Што было і натуральным.

Дзеля прыкладу працытую хаця б адну з яе радыкальных рэплік: "Проблема белорусской литературы в том, что нет белорусской литературы. Мы имеем сегодня растерянное, депрессивное общество и растерянных писателей. Некоторые молодые писатели ещё пытаются что-то сказать, но это больше похоже на литературные игры или на иллюстрацию национальных идей" (С. Алексіевіч).

Каля я атрымаў прапанову паўдзельнічаць у гэтым праекце, то мне моцна пашанцавала - на выбар заставалася адно кніга "У войны не женское лицо". Дарэчы, для мяне і сёння самая любімая кніга Святланы Алексіевіч. А, можа, і адзіна любімая. Паколькі ўсе астатнія толькі яе дублявалі, хаця два разы ўдала дублявалі ("Чарнобыльская малітва" і "Час сэканд-хэнд").

Да гэтага я шмат перакладаў з рускай мовы, хаця ў пераважнай бальшыні гэта былі філасофскія тэксты. А тут цэлая кніга мастацкай літаратуры ды яшчэ нобелеўскай лаўрэаткі! Гэта быў сур’ёзны выклік. Мяркуючы паводле водгукаў, я з ім справіўся, (што праўда, не без дапамогі рэдактара Андрэя Хадановіча).

Толькі зусім не пра тэхнічныя праблемы хацелася б сказаць яшчэ колькі словаў. Ладную частку кнігі я перакладаў з пігулкамі валідолу пад языком. Гэта мяне дзівіла, бо калі шмат гадоў таму чытаў яе ўпершыню, то ў грудзях вярэдзіла, аднак не пякло. Відаць, сэрца з гадамі моцна знасілася, - думаў. Хаця больш верагодна іншае. Старонняму чытачу можна мімаходзь праслізгваць ужо зусім гіблыя мясціны балючага аповеду, а рэдактару кожнае слоўка неабходна мацаць-перамацваць. І ніводнага енку не абмінеш.