Ніл Гілевіч - Удзячнасць і абавязак [літаратурна-крытычныя артыкулы і нататкі]

Ды і ці толькі гэтым! А глыбока народная аснова яго светаўспрымання і яго цудадзейна-майстэрскае выкарыстанне скарбаў нацыянальнага фальклору, яго пастаянная апора на эстэтычны вопыт народа? Толькі на аснове аднаго геніяльнага верша «Ліст з палону» можна напісаць цэлую манаграфію па тэме «Паэзія і фальклор», у якой пераканаўча паказаць, што вернасць народна-фальклорным традыцыям — гэта не прымітыўныя стылізацыі, накшталт «О-хо-хо ды о-ё-ёй, што зрабілася са мной?», а — перш за ўсё самае шчырае і непасрэднае далучэнне свайго лёсу да лёсу народа, знітаванне сваёй душы з душою народа. І нікога не павінна здзіўляць, што іменна Куляшоў — паэт такой высокай эстэтычнай і моўнай культуры, паэт, вельмі сучасны па характару мыслення, паэт у поўным сэнсе слова еўрапейскі,— ён жа і найглыбей пранік у скарбніцу народна-паэтычнай творчасці, у таямніцы і сакрэты народнага паэтычнага майстэрства. Гэта — натуральна. Гэта пацверджана творчасцю ўсіх вялікіх паэтаў Зямлі. На прыкладзе паэзіі Куляшова можна паказаць не толькі тое, якім шчодрым і прыгожым можа быць плён ад карыстання фальклорам, але і веліч самой народнай паэзіі. Так, яго творчасць дапамагае ўбачыць, якія глыбіні духу, якія віры чалавечых пачуццяў, якія драмы і трагедыі народнага лёсу тояцца ў нацыянальным фальклоры. Фальклор апладніў і ўзбагаціў Куляшова, паэзія Куляшова як бы нанава адкрывае і паказвае свету наш фальклор. Красамоўная дыялектыка творчай узаемаўдзячнасці!

Калі б у мяне запыталі, які ж усё-такі самы галоўны ўрок жыцця і творчасці паэта, я, напэўна, адказаў бы ягоным радком: «Лепш цяжка жыць, чым быць бадзёрым трупам...» Цяжка жыць у паэзіі, у літаратуры — вось задача задач для кожнага сапраўднага мастака слова. Зразумець гэты ўрок многім з нас, на вялікі жаль, замінаюць розныя перашкоды, і галоўная з іх — гэта тая атмасфера якогасьці ненатуральнага для нашага часу правінцыялізму, якую не прымаў і над якою заўсёды ўзвышаўся Аркадзь Аляксандравіч Куляшоў.

Калі мы канчаткова пераадолеем дух літаратурнай правінцыі з яе абразлівымі для вялікай літаратуры норавамі і звычаямі, правінцыі, дзе высокае служэнне словам народу яшчэ нярэдка падменьваецца тлумна-пустой мітуснёю, дзе дробныя самалюбівы спаборнічаюць у вымярэнні сваёй уласнай пыхі, дзе нават .таленавітыя людзі не саромяцца надзець на сябе каўпак блазна ці маску арлекіна,— калі мы ўсё гэта пераадолеем і пераступім праз гэта — толькі тады мы з усёй яснасцю ўбачым і зразумеем, якога паэта ў асобе Аркадзя Куляшова мы... не, не страцілі, а маем, якога волата творчага духу дала нам і ўсяму свету наша сціплая ў бярозах і соснах беларуская зямля.

1972

(Нататкі з нагоды 80-годдзя з дня нараджэння)

Маякоўскі, як вядома, не любіў юбілеяў, самога ж духу юбілейшчыны, які мярцвіць жывую працу, цярпець не мог. Для яго, нават жартам, немагчымым было ўявіць сябе — і ў прамым і ў пераносным сэнсе — забранзавелым.

Таму павага да яго памяці патрабуе, нягледзячы на круглую дату, гаварыць не ва ўрачыста-юбілейным тоне, а, па магчымасці, у дзелавым, як ён уважаў за лепшае размаўляць з класікамі сам. Тым больш што, звяртаючыся да нашчадкаў, паэт быў упэўнены: у будучыню ён прыйдзе да нас толькі «как живой с живыми говоря».

Думаю, што і юбілей вялікага савецкага паэта для сучаснай нашай літаратуры — гэта таксама зручны момант зрабіць «рамонт у дарозе», каб «гудзець далей» на імкліва скіраванай у «камуністычнае далёка» магістралі.

Для майго пакалення, у пару нашай камсамольскай маладосці (першае пасляваеннае дзесяцігоддзе), у вялікай краіне рускай паэзіі Маякоўскі быў — без сумнення і без параўнання — самым любімым паэтам. У гэтым сэнсе мы, маладыя паэты канца саракавых — пачатку пяцідзесятых, былі непахісна верныя ідэйна-эстэтычным арыенцірам нашых старэйшых таварышаў, мы ішлі ўслед за імі і побач з імі, таму што і для іх творчасць Маякоўскага была не толькі вялікай і шчырай любоўю, але і баявым сцягам, і свяшчэнным запаветам, і, вядома ж,— непераўзыдзеным узорам патрыятычнага служэння: сваёй краіне і народу, высокім прыкладам сапраўднага паэта-грамадзяніна. О, як натхнёна мы цытавалі — не, не тое слова «цытавалі»! — як шчыра і горача мы кляліся ягонымі словамі, у якіх бачыліся нам адзіна магчымыя адносіны і да паэзіі, і да жыцця, і да самога сябе: