Таццяна Шамякіна - На лініі перасячэння

Творчыя пошукі І. Пташнікава ў цэлым ішлі ў рэчышчы агульных тэндэнцый развіцця сучаснай літаратуры, для якой характэрна ўсё больш пільная ўвага да духоўнага свету канкратнай чалавечай асобы. Абапіраючыся на ўжо дасягнутае, на творчыя здабыткі Я. Коласа, К. Чорнага, М. Гарэцкага, М. Лынькова, беларускія сучасныя пісьменнікі пачалі гаварыць пра маральныя, духоўныя каштоўнасці народа, кожнага асобнага чалавека, праз побыт людзей выяўляючы глыбіню сацыяльных пераўтварэнняў. Так і ў Пташнікава: імкненне да паўнаты выяўлення чалавечай індывідуальнасці ідзе нароўні з шырокім ахопам асяроддзя, у якім жыве герой. Тут жа, дарэчы, ёсць і другая, праўда, таго ж плана заканамернасць: чым багацей духоўны свет асобы, тым мацней і глыбей сувязі яе са светам.

І. Пташнікаў у параўнанні з пісьменнікамі яго пакалення — І. Чыгрынавым, М. Стральцовым, Б. Сачанкам — празаік больш драматычнага складу. У той жа час драматычнасць яго зусім іншая, чым, напрыклад, у В. Быкава, У. Цендракова, Ч. Айтматава, М. Слуцкіса. І тут справа не толькі ў адметнай манеры пісьма, паглыбленай апалітычнасці, а ў агульным светаадчуванні, лірыка-драматычным па сваёй аснове, у своеасаблівасці таленту, тэмпераменце мастака.

У творах І. Пташнікава можна знайсці тое, што ўсё больш страчвае наша тэарэтычнае мысленне,— непасрэднасць, канкрэтнасць, нагляднасць ва ўспрыняцці рэчаіснасці. Гэта не выпадкова ў апошнія гады ўзрасла цікавасць да такіх мастакоў слова, як І. Тургенеў, І. Бунін, М. Прышвін, К. Паўстоўскі. Іх творы дазваляюць сучаснаму чалавеку зноў адчуць сваё спрадвечнае яднанне з прыродай, цэласнасць свайго існавання, паўнату светаўспрыняцця і роздуму.

Не асваенне прыроды, а вучоба ў яе мудрасці і прыгажосці — здаецца, гэта становіцца вызначальным у паэтыцы многіх сучасных пісьменнікаў. Відаць, і Пташнікаў сваім стылем свядома сцвярджае канкрэтнасць, непадзельнасць чалавека і прыроды, гармонію і паўнату быцця. Адметнасць яго стылю заключаецца і ў тым, што аб'ектыўнае адлюстраванне ўстойлівых пачаткаў жыцця, прозы жыцця, некранутай прыроды часта выяўляе глыбіню сацыяльных і маральных адносін. Пташнікаў, разумеючы сучасныя эстэтычныя тэндэнцыі, імкнецца аб'яднаць у многім новае ўспрыняцце свету з традыцыйным яго адлюстраваннем, захоўваючы, аднак, і арыгінальнасць сваёй уласнай манеры.

Як і многія маладыя пісьменнікі, І. Пташнікаў пачынаў з невялікіх апавяданняў. Сабраны яны ў зборніку «Зерне падае не на камень». Першыя творы І. Пташнікава, нягледзячы на ўсе намаганні аўтара надаць ім драматычнасць, яшчэ не нясуць сацыяльна важных ці проста цікавых ідэй, не раскрываюць маральных канфліктаў. Гэта хутчэй эцюды, вельмі настраёвыя, эмацыянальныя, а таму рыхлаватыя па сюжэтнаму руху. Пануючай у іх з'яўляецца паэтыка настрояў, нюансы пачуццяў, усё тое, што потым таксама будзе прысутнічаць у творах пісьменніка, але ўжо як дамінанта асноўнага тону, ноты апавядання.

Уражвае мастацкая памяць пісьменніка. Глянуўшы на ўсю яго творчасць, разумееш, што яго мастацкае мысленне пачынаецца іменна з памяці, з назіральнасці. Пра прыгажосць прыроды, пра зямлю, пра чалавечую працу на гэтай зямлі і вынесеныя ёю пакуты трэба гаварыць неяк адметна, і Пташнікаў зразумеў патрабаванні такога матэрыялу. Праўда, зрэдку ў яго першых апавяданнях пейзажы, абстаноўка дзеяння прымалі самагоднае значэнне. Такое адчуванне, што, эстэтызуючы прыроду, малады аўтар імкнуўся адгарадзіцца ад гарачай плыні жыцця, складаных яго сацыяльных праблем. Аднак і нельга вініць пачынаючага пісьменніка, што ён, валодаючы талентам бачыць і цаніць навакольную прыгажосць, спяшаецца перанесці на паперу жывапісную, каларытную стыхію, што кіпіць вакол яго. Свет раскрываецца зрокавымі, пластычнымі вобразамі, адчуванне прыроды нават больш біялагічнае, але ўжо нават у першых апавяданнях заўважаецца імкненне знайсці асацыятыўную сувязь прыродных з'яў з паэтычнай думкай, з роздумам пра чалавека і яго лёс... Напрыклад, у апавяданні «Бяроза маўчала» — аб прыгажосці кахання, аб чалавечым шчасці — увесь час прысутнічае трывожны, трапяткі пейзаж, які перадае журбу, пакутлівыя перажыванні галоўнага героя, каханая якога трапіла ў аўтамабільную катастрофу. Яму балюча і адзінока, і ўсё навокал ён успрымае адпаведна свайму тужліваму настрою: «Недзе далёка пяюць, і мелодыя да мяне даносіцца, як з-пад зямлі... Песня як бы лье і лье нешта гарачае на душу...

Вада калышацца, як густая мазута. На берагах застылі, здаецца, у адвечным спакоі высокія лазнякі, застылі, як і мае думкі...