Таццяна Шамякіна - На лініі перасячэння

Дзеці з абкрадзеным дзяцінствам — адна з галоўных тэм творчасці позняга Чорнага. Пісьменнікі другога пасляваеннага прызыву яшчэ больш паглыбілі тэму, якая стала на нейкім этапе і для іх галоўнай, але надалі ёй яшчэ большы драматызм, бо гаварылі пра перажытае асабіста. У ваенных творах К. Чорнага многія сітуацыі драматычныя, але некалькі ўмоўныя, што было выклікана яго не вельмі дасканалым веданнем ваеннай абстаноўкі на Беларусі. Важнейшымі ў Чорнага становяцца канцэпцыя гуманістычная, замілаванне душэўнымі адносінамі сваіх герояў, напрыклад, Волечкі і Кастуся ў «Пошуках будучыні». Чорны пазбягаў апісваць смерць на вайне, але адчуваючы яе бязлітаснасць і непазбежнасць, сцвярджаў жыццё, праслаўляў тое ў адносінах людзей, што не мог парушыць фашызм, што аказалася адзіна сапраўдным. Пад уплывам чорнаўскай паэтыкі ванных часоў фарміраваўся ў нечым і стыль В. Быкава з яго паэтыкай асацыяцый, недагаворанасці, з яго ёмістай псіхалагічнай дэталлю, якая стварае не карціну, а настрой, раскрывае стан чалавечай душы ў той ці іншай, часцей драматычнай сітуацыі. Стыль В. Быкава аказаў уздзеянне на ўсю савецкую ваенную літаратуру.

Сапраўды трагічнае гучанне набываюць творы, напісаныя, як правіла, па ўласных успамінах, напрыклад, «Апошнія і першыя» Б. Сачанкі, «Лонва», «Тартак», «Найдорф» І. Пташнікава, «Салодкія яблыкі» В. Адамчыка, «Бульба» І. Чыгрынава, «Адзін лапаць, адзін чунь» М. Стральцова і некаторыя іншыя. Праўда, Пташнікаў стараецца не падкрэсліваць, што гаворка ідзе пра яго асабістае, перажытае, але ясна, што ўбачанае, адчутае, а потым і асэнсаванае пакінула глыбокі адбітак у душы пісьменніка. Наогул ацаніць сёння зробленае многімі беларускімі пісьменнікамі немагчыма без уліку іх дзіцячага вопыту ваенных гадоў.

Да гадоў ваеннага і пасляваеннага дзяцінства звяртаецца І. Пташнікаў у апавяданнях «Алені», «Алёша», «Бежанка», якія неабходна разглядаць як зыходныя для разумення ідэйных і эстэтычных імкненняў аўтара на другім этапе творчасці. Пачаўся новы адлік па шкале каштоўнасцей. У вобразах Алёшы, Ірынкі чытач раптам убачыў фактычна першыя ў пташнікаўскай творчасці сапраўды запамінальныя станоўчыя характары. Героіка і прыгажосць няхай невялікіх, але подзвігаў раскрываецца на такіх вобразах. Гэта маленькі Алёшка, які ўвесь засяроджаны на думках аб блізкіх, аб галоднай і хворай маці, аб бацьку, якому так хочацца пачытаць на фронце пісьмы з дому. Гэта 12-гадовая Ірынка з апавядання «Алені», якая цягнецца да нечага высокага, светлага, рамантычнага, у ёй жыве прага любві, імкненне да абароны прыгожых і бездапаможных істот. І ў душы героя апавядання «Бежанка» таксама тоіцца першае, яшчэ сарамлівае, пачуццё любві. У гэтых лепшых пташнікаўскіх апавяданнях духоўнасць герояў, чысціня, прыгажосць іх успрыняцця жыцця, нягледзячы на яго цяжкасці, супрацьпастаўлены жорсткасці, цынізму, смерці. І калі ў першым зборніку «Зерне падае не на камень» пераважала эмацыянальная атмасфера паэтычных адносін да жыцця самога аўтара, то ў вышэйназваных творах пісьменніку ўдалося, «хаваючыся» самому, стварыць такую хвалюючую мелодыю, якая найбольш адпавядала іменна дзіцячым рамантычна-ўзнёслым адносінам да свету.

Стыль у многім вызначаецца «вобразам апавядальніка», ці, інакш кажучы, пазіцыяй і характарам асобы, ад імя якой ідзе гаворка. Гэта па сутнасці тое, што многія пісьменнікі і даследчыкі літаратуры называюць асноўным тонам твора. Тон па-мастацку замацоўвае манеру літаратара гаварыць, успрымаць свет, урэшце склад розуму і пачуццяў пісьменніка. Асноўны тон твораў І. Пташнікава ў цэлым аб'ектыўны, а аўтарскае «я» настолькі аб'ёмнае, што ўмяшчае, ў сабе і погляд, «голас народа», які чуцён у мастацкім тэксце.

У апошнія гады ў беларускай прозе намеціўся ў многім новы тып адносін мастацтва да рэчаіснасці: не толькі сацыяльна-псіхалагічны разрэз жыцця, а і філасофска-лірычнае яго асваенне. У поўнай меры гэтая тэндэнцыя прасочваецца ў творчасці І. Пташнікава, І. Чыгрынава, М. Стральцова, але праяўляецца яна ў кожнага з пісьменнікаў у своеасаблівай, спецыфічнай аўтарскай манеры.

Схільнасць да філасафічнасці выявілася ў І. Пташнікава не адразу. Творчае развіццё самога пісьменніка, агульныя тэндэнцыі часу прывялі да неабходнасці ўдакладнення і глыбейшай дыферэнцыяцыі вясковых характараў на розных гістарычных этапах развіцця сацыялістычнага грамадства. Пошук характараў, якія ўвасобілі б этычны ідэал пісьменніка, пошук дабраты, прыгажосці, сумлення, нязломнасці перад выпрабаваннямі, працавітасці, знітаванасці з прыродай і іншых чалавечых, нацыянальных, сацыяльных каштоўнасцей, вынесеных пасля самай жорсткай вайны ў гісторыі, пачаўся ў апавяданнях «Алёша» і «Алені», якія з'явіліся падыходам да аповесці «Лонва» з яе гуманістычнымі, сцвярджальнымі інтанацыямі.