Таццяна Шамякіна - На лініі перасячэння

Як і ў Коласа, героі І. Пташнікава не сузіраюць прыроду, а жывуць у прыродзе, яна ўдзельнічае ў фарміраванні духоўнага свету чалавека. Пачынаючы з апавяданняў зборніка «Сцяпан Жыхар са Сцешыц», пейзаж становіцца ў Пташнікава люстрам жаданняў, пачуццяў і думак чалавека, стану яго душы, дадзеных у эмацыянальным адлюстраванні праз карціны прыроды. Тут наогул існуе дыялектычная сувязь. Калі ў першых творах не было ярка акрэсленых характараў, то і пейзаж выглядаў чужародным элементам, існаваў як быццам толькі для таго, каб паказаць майстэрства аўтара яго ствараць. Аднак са з'яўленнем больш-менш закончаных характараў, таго ж Алёшкі ці Ірынкі, вобразы прыроды арганічна дапаўняюць, раскрываюць чалавечыя вобразы. Пейзаж дапамагае праявіцца нейкім асаблівым рысам душэўнага жыцця чалавека. Акрамя таго, насычанасць пейзажнымі малюнкамі твораў І. Пташнікава можна тлумачыць і як жаданне пісьменніка пашырыць межы чалавечага, паказаць паўнату рэчаіснасці, усё тое, што так ці інакш тлумачыць і дапаўняе воблік чалавека.

У эпоху бурнага развіцця навукі і тэхнікі, смелага пранікнення ў таямніцы прыроды, наступлення на прыроду набывае новае гучанне праблема ўзаемаадносін яе з чалавекам. Сёння яна ўспрымаецца асабліва востра. Калі пісаў «Лонву» ды і пазнейшыя творы І. Пташнікаў, праблема ўжо наспела, але яшчэ не выкрышталізавалася. Аднак паказваючы ў лепшых традыцыях рускай і беларускай класічнай літаратуры непераходзячую прыгажосць прыроды, яе арганічную сувязь з чалавекам, Пташнікаў, відаць, ужо тады адчуваў небяспеку, таму палемічна завастраў некаторыя моманты.

Як правіла, і гэта добра відаць у Я. Коласа, паказ адзінства чалавека і прыроды нараджае гуманістычную пранікнёнасць вобразаў таго ці іншага твора. Галоўнае ў стылі Коласа —прастата, чалавечнасць, яснасць. Колас у адрозненне ад К. Чорнага яшчэ не спыняецца на канфлікце паміж унутраным і знешнім, паміж рацыянальным і эмацыянальным.

Уменне бачыць у простым, звычайным сапраўды паэтычныя рысы, здольнасць раскрыць духоўнае багацце простага чалавека, чалавека працы, паказаць яго маральную прыгажосць, а таксама хараство навакольнай прыроды — ва ўсім гэтым і можна бачыць блізкасць І. Пташнікава да Я. Коласа. Зноў жа падкрэслім, што тут падабенства не прыёмаў, не стылю, а агульнага светабачання.

Прыгажосць коласаўскага стылю была навеяна прыгажосцю навакольнай прыроды. Праўда, беларуская прырода ў адрозненне ад прыроды поўдня — не яркая, не дэкаратыўная, але яна нечым прыцягвае да сябе. Беларускі пейзаж схіляе да роздуму, да самапаглыблення, да філасофскага погляду на жыццё. Найбольш тонка гэта асаблівасць беларускай прыроды была ўлоўлена, на нашу думку, іменна І. Пташнікавым. Імкнучыся паслядоўна, падрабязна перадаць адценні, этапы спасціжэння героямі навакольнага свету, пісьменнік выяўляе і схільнасць да сімвалу, да абагульнення.

У розных творах І. Пташнікава сувязі чалавека з прыродай розныя, ды і ўспрыняцце яе самім пісьменнікам неаднолькавае. У апавяданні «Алені» першая сустрэча з хараством для гераіні — гэта першы ўрок дабра і любві. У «Лонве» і «Мсціжах» прырода — і фон, і аб'ект чалавечай працы. Яна ж узбуджае пачуцці людзей, наводзіць іх на роздум. Але калі ў «Лонве» яшчэ пераважае лірычна-ўзнёслае ўспрыняцце асяроддзя, то ў «Мсціжах» выяўляецца, калі можна так сказаць, «аграрна-філасофскі» (А. Чычэрын) погляд на зямлю.

Апалітычнасць пташнікаўскага стылю вымагае паказу адначасовасці — зрокавага, слыхавая, асязальнага і абаняльнага — успрыняцця прыроды героямі. Гэта стварае складаныя канструкцыі і перыяды.

Юрку Даліне з «Лонвы» кожная жыццёвая з'ява напамінае пра ваеннае мінулае і дапамагае зноў і зноў адчуць радасць жыцця, радасць духоўнай блізкасці да Жэнькі, яго першага сарамлівага кахання, да Завішнюка, на якога хочацца быць падобным. Калі ідзе Юрка па лесе ў дзень сваёй смерці, усё, што сустракаецца яму, набывае і для яго, і для чытача нейкае асаблівае значэнне: «Ля імшары халадок, пахне балотам і вадой, але на дарозе суха. Шамчыць пад нагамі сівы мох, і ўцякаюць з вачэй, хватка ўразаючы, рудаватыя яшчаркі. У старых, выбітых калясьмі калдобінах тут растуць грыбы-чашчавікі, на тонкіх і высокіх ножках, і зайцавы баравікі — зялёныя, як альховае лісце». Адкрыццё свету ў зрокавых, пластычных вобразах, перадача рэчавасці асяроддзя — аснова паэтыкі І. Пташнікава. Часам свабода асацыятыўных пераходаў ад аднаго назірання ці роздуму да другога набліжае манеру пісьма да «плыні свядомасці». Напрыклад, грыбы напамінаюць Юрку, што іх топчуць браканьеры, і тут жа ўспамінаецца, як смешна Завішнюк адахвоціў іх ад гэтага месца, напісаўшы на кавалку фанеры: «Заминировано! Проезд в Сырницу закрыт!» Яны тады ўсе смяяліся над палахлівымі браканьерамі, але сама па сабе такая аб'ява — характэрная прыкмета таго часу: менавіта на тым месцы і падрываецца пазней Юрка.