Таццяна Шамякіна - На лініі перасячэння

Шэрае, маркотнае неба зусім нерухомае... На захадзе яно пабурэла: там закацілася нядаўна сонца... З маіх грудзей вырываецца ўздых, нейкі дрыготкі, зусім не мой. Я адчуваю, што мне не стае любага, майго...» Адпаведнымі эпітэтамі і маляўнічымі параўнаннямі пісьменнік павышае лірычнасць свайго апавядання. Эмацыянальная напружанасць стане прыкметнай асаблівасцю аўтарскага тону ва ўсіх творах пісьменніка.

Ужо ў аповесці «Іллюк Чачык», якая прынесла заслужаную вядомасць І. Пташнікаву, адчуваецца не толькі пільнае вока, тонкая назіральнасць, а і грамадзянская пазіцыя пісьменніка, яго думкі і клопаты пра свой час, пра новага чалавека ў новых абставінах.

У творах, дзе моцны элемент сатыры,— «Чачыку», «Не па дарозе», некаторых апавяданнях, рамане «Чакай у далёкіх Грынях», прысвечаных традыцыйнай у той час у літаратуры тэме ўздыму калгасаў,— ставяцца і больш шырокія пытанні, на якія яшчэ мала звярталі ўвагу мастацтва і крытыка,— аб духоўнай культуры вёскі наогул. Пташнікава хвалюе вёска, ён адчувае наспеласць перамен у яе не толькі матэрыяльным, але і духоўным жыцці, і ў той жа час ён разумее неабходнасць захавання многіх этычных і эстэтычных каштоўнасцей народа. Таму не можа не выклікаць яго абурэння адступленне як ад спрадвечных, так і ад сацыялістычных нормаў маралі. І. Пташнікаў, які шукае вытокі духоўнасці, на працягу ўсёй сваёй творчасці з агідай адкідвае ўсё тое, што не адпавядае яго ідэалам. І сатыра ранняга Пташнікава набывае не камедыйныя, а трагічныя інтанацыі. Сатыры Пташнікава не ўласцівы гумар ці іронія, затое відавочная публіцыстычная страснасць аўтара. Суровая сатыра І. Пташнікава нечым нагадвае некаторыя раннія апавяданні К. Чорнага, але, акрамя гэтай, па сутнасці, не мае іншых паралеляў у беларускай прозе, якая ні на адным з этапаў свайго існавання не абыходзілася безсмешнага, дасціпнага, гумарыстычнага. Пасля рамана «Чакай у далёкіх Грынях», які сустрэў шмат заўваг крытыкаў, творчыя намаганні І. Пташнікава накіроўваюцца ў іншым напрамку.

Не будзе новай думка, што гады дзяцінства не толькі фарміруюць талент і характар асобы, але і вельмі значна ўплываюць на светапогляд, на грамадзянскую пазіцыю чалавека. Творы І. Пташнікава, як і творы яго калег-пісьменнікаў І. Чыгрынава, В. Адамчыка, Б. Сачанкі, М. Стральцова і іншых,— гэта мастацкая гісторыя аднаго пакалення, якраз таго, што перанесла вайну ў дзяцінстве. Праўда, кожны з гэтых пісьменнікаў па-рознаму апавядае пра сваё далёкае маленства: адзін у форме эпічнага рамана, другі — лірычнай аповесці, трэці —драматычнай балады ў прозе. Але для ўсіх гэтых пісьменнікаў становіцца характэрным глыбокае адчуванне сувязі часоў, якое ідзе ад немагчымасці забыць мінулае, тыповым для іх з'яўляецца і імкненне раскрыць асновы духоўнага жыцця свайго народа, глыбінныя вытокі яго перамогі. Адсюль пільная ўвага да маральна-этычных праблем, да такіх якасцей чалавечай натуры, як шчырасць, адкрытасць душы, сардэчнасць, усяго таго, што асабліва востра ў цяжкую гадзіну адчуваецца менавіта дзецьмі.

Іменна ў творах аб ваенным часе ярка праявіліся своеасаблівыя таленты І. Чыгрынава, Б. Сачанкі, І. Пташнікава, М. Стральцова. У іх аповесцях і раманах назіраецца вельмі арганічнае зліццё аб'ектыўнай карціны вайны і напружаных духоўных драм, трагічнасці перажыванняў людзей. Аб'ядноўвае гэтых празаікаў агульны пафас творчасці — імкненне паказаць маральны дух народа ў час гістарычнай драмы, прасачыць, як у барацьбе з жорсткімі абставінамі ідзе выпрабаванне кожнага чалавека паасобку і чалавечых калектываў, ацаніць псіхалогію чалавека з пункту гледжання народнай маралі і прынцыпаў сацыялістычных нормаў жыцця. Увабраўшы вопыт сваіх папярэднікаў і ў беларускай, і ў іншых літаратурах братніх рэспублік, пісьменнікі гэтыя побач з раскрыццём карэнных праблем маралі паказваюць і канкрэтныя гістарычныя рэаліі народнага жыцця, плённа працягваючы такім чынам нацыянальную беларускую стылёвую традыцыю.

Гаворачы пра традыцыі, неабходна адзначыць, што па-новаму было засвоена пісьменнікамі так званага другога пасляваеннага пакалення многае з творчасці К. Чорнага, асабліва ваеннага часу. Цікавасць да Чорнага ў маладых мастакоў была выклікана неабходнасцю ўсвядоміць вайну з этычнага пункту гледжання, пад знакам сучасных канцэпцый маральнага вопыту мінулага. Ваенныя творы К. Чорнага пабудаваны на антытэзе паміж гуманізмам і антыгуманізмам, паміж недаверам да чалавека і верай у яго, паміж дабром і злом. Гэтая іх галоўная ідэйная накіраванасць дапамагла пісьменнікам наступных пакаленняў разабрацца ў пачуццях і адчуваннях свайго ваеннага маленства і юнацтва з пазіцый гуманістычнага разумення вайны і чалавека на вайне, дапамагла зразумець значэнне дабраты, душэўнай цеплыні для выхавання чалавека, пазбаўленага простых чалавечых радасцей.