Таццяна Шамякіна - На лініі перасячэння

Важнае значэнне ў аповесці маюць пейзажныя малюнкі, якія заўсёды ў М. Стральцова набываюць своеасаблівы сэнс. Ён жа пісаў, што «прырода адкрываецца чалавеку не проста так, а тады, калі ідзе ён да яе са сваёй думкай і сваёй меркай».

Пейзажны пачатак аповесці разам з вершаваным зачынам стварае адпаведную зместу твора эмацыянальную атмасферу: «Над вёскай, у полі была імглістая, зажураная смуга, быў прыхаваны смутак, няўлоўны нейкі і незразумелы, як настрой то сцапанага — і тады светлага, то шумліва-порсткага, роспачна-вясёлага, нават аж зіхоткага ўваччу і ўсё адно цёмнага ветру». І далей зноў паўтараецца той жа матыў: «У полі, то набіраючы моцы, то ападаючы, лапатаў і шастаў вецер, неба было сівое, ні хмар на ім, ні праталін,— ажно суцэльная, скупа прасветленая смуга». Такі пейзаж узмацняе цяжкую карціну жыцця пасляваеннай вёскі, павялічвае аўтарскі смутак па абкрадзеным дзяцінстве, па дзеду Міхалку, жыць якому ў аповесці засталося ўжо нямнога і які адкрыўся даросламу Івану праз дваццаць год пасля сваёй смерці. Пейзаж апошняй ночы Міхалкі адпавядае яго трывожным роздумам пра лёс Іванкі, адначасова ён нібы агорнуты і аўтарскай пяшчотай да дзеда Міхалкі, які прымае смерць мужна і прыгожа: «На сінюю прагаліну ў хмарах выплыў месяц. Роўна і светла ахінала наваколле цішыня. Пад блакітнай смугой тонка празрысцелі гурбы... Страху не было. Ён ведаў — сёння ці заўтра — гэтага не мінеш».

Сярод апошніх па часе напісання твораў М. Стральцова вылучаецца апавяданне «Смаленне вепрука», характэрнае і ў той жа час у чымсьці новае не толькі для М. Стральцова, але і для беларускай прозы наогул. Невялікае па памеру, яно быццам кандэнсуе пачуцці, што прарываліся ў іншых творах пісьменніка. Прыём вылучэння асабістага аўтарскага «я», шчырага і непасрэднага, адначасова з апавяданнем у апавяданні («Мне даўно хацелася напісаць адно апавяданне і назваць яго так: «Смаленне вепрука» — так пачынаецца твор), робіць яго асабліва цікавым. Зноў вёска і горад сустракаюцца тут — на зусім малой плошчы — у «нейкім вельмі значным псіхалагічным адзінстве», тут зноў успамінаецца далёкае маленства і юнацтва — усё гэта праз ледзь улоўныя асацыяцыі, выкліканыя рэаліямі сённяшняга хуткаплыннага быцця, радаснае сцвярджэнне жыцця перакрываецца так характэрнай для Стральцова «смугой», адчуваннем віны перад маці, шкадаваннем «пра марна растрачаную сілу любві, якая, можа, не сагрэла нікога». Магчымае і немагчымае ў жыцці і мастацтве, мара, сон, успамін-трызненне і імклівае сучаснае жыццё — усё тут нанізваецца ў вельмі складанай нават не структуры, а падструктуры апавядання. Агульны пафас яго — прага дабра, але з фармальнага боку гэта — яўны эксперымент, парабала, што сведчыць пра новыя тэндэнцыі ў творчасці М. Стральцова і адначасова ўздымае на новую ступень беларускае апавяданне, далучае яго да лепшых сусветных узораў гэтага жанру.

Часам пошукі М. Стральцова, як ужо адзначалася, нагадваюць пошукі В. Шуканіна, ва ўсякім разе яны ўяўляюцца заканамернымі для пэўнага этапу развіцця грамадства і літаратуры і сведчаць аб праніклівасці, сучаснасці М. Стральцова. Праўда, пакуль што лепшыя вобразы яго твораў — М. Багдановіч, дзед Міхалка, Іванка — людзі мінулага, але яны нібы выпрастаны ў сучаснасць, праз свой век «спасцігае» цэльнасць чалавечай асобы М. Стральцоў. Галоўная якасць, адметнасць яго — у больш уласцівым, чым іншым пісьменнікам яго пакалення, імкненні да гармоніі свету, да гармоніі у чалавечай душы, у развіцці чалавека.

Творчасць М. Стральцова — вельмі важны этап у развіцці беларускай літаратуры, яго стыль належыць да перспектыўнага стылёвага напрамку сучаснай беларускай прозы.

Гаворачы пра індывідуальны стыль таго ці іншага пісьменніка, неабходна перш за ўсё мець на ўвазе адзінства прынцыпаў падбору, сувязі і ўзаемадзеяння ўсіх дэталяў вобразнай формы твора, уласцівых гэтаму пісьменніку. Фарміраванне стылю пісьменніка — гэта і свядомае, і часам несвядомае складванне сваёй канцэпцыі жыцця, свайго эстэтычнага ідэалу, сваёй сістэмы прынцыпаў мастацкага адлюстравання. Цэльнасць такой сістэмы залежыць і ад таленту мастака, і ад гістарычнай рэчаіснасці, і ад традыцый нацыянальнай культуры, і ад мноства іншых фактараў.

Іван Пташнікаў быў і застаецца пісьменнікам пераважна вясковай тэмы, калі разумець пад тэмай жыццёвы матэрыял, узяты для даследавання мастаком. Пташнікаў піша вёску на розных этапах яе гісторыі, праўда, недалёкай, зафіксаванай у аўтарскай памяці. Прыхільнасць да аднаго жыццёвага матэрыялу ў дадзеным выпадку абумоўлена не толькі дасканалым веданнем яго, але і творчым крэда пісьменніка, яго ідэалам, эстэтычнымі задачамі, якія ён ставіць перад сабой.