Таццяна Шамякіна - На лініі перасячэння

У стылі М. Стральцова ў адрозненне, скажам, ад І. Пташнікава мала знешняй маляўнічасці, хоць рытм яго апісанняў і разваг таксама трымаецца на дзеясловах, але яны не нагнятаюцца для характарыстыкі адной з'явы, а імкнуцца да адасаблення, да раз'яднання з'яў: «А ноччу быў дождж. Была навальніца. Я даўно не бачыў такой навальніцы. Раз'ятрана білася ў трубах вада, сінія маланкі паласавалі неба, на вуліцы нешта гуло, сіпела, булькала — водгулле грымотаў кацілася імкліва і бурна, бы гул рэактыўнага самалёта... Потым усё сціхла. Чуваць было, як капала з даху вада. Я лёг спаць. Я засынаў, а мне ўсё мроілася: сінія маланкі, дзядзька Ігнат, заўтрашняя наша касьба...» Часта і адзінкавы эпітэт у агульнай сістэме фразы ўяўляе эпітэт-дзеянне, які сам па сабе, без дадатковага ўдакладнення выяўляе ўнутраны рух: «парная трава», «асмужанае неба», «насцярожліва-чуйная ваколіца», «песня порсткая, як сонечны прамень», «шорсткае сена», «трапяткая нітка часу», «сакавіта-зялёная асака», «спакойна-рашучая краса».

Любімы колер у пісьменніка — сіні і блакітны: «узгорачак чысты, светлы, абсыпаны шыгаллем, праз якое прасвечвала сіняватая зямля»; «на сініх лугах маленства вырастаюць надзеі»; «сіні туман»; «сінія лапікі неба»; «сіняя тамлівая смуга вісіць над вадою»; «о, салодкая, лянотная бяздумнасць, о, жыццё душы, Дрымотнае, як звон вады, тамлівае, як сіняя намітка смугі»; «сонная сінь» і г. д. Тропы — эпітэты, параўнанні, «ніжэйшыя» элементы стылю — заўсёды ў таленавітага пісьменніка падпарадкаваны вышэйшым структурным паказчыкам стылю. Відаць, сіні колер адпавядае таму душэўнаму настрою, у якім часцей за ўсё бываюць героі М. Стральцова: настрою турботы, ціхага суму, чаканню цуду, імкненню да прыгажосці і самаўдасканалення. А прырода нібы дапамагае падтрымліваць у чалавеку надзеі, рамантычныя парывы, прагу гармоніі.

Жывая думка пісьменніка не ведае спакою, ірвецца далей, не толькі ўшырыню, як у эсэ «Дзень у шэсцьдзесят сутак», але і, так сказаць, углыбіню. І раней прарывалася ў аўтара і яго герояў няяснае спачатку пачуццё няспоўненага абавязку, віны і перад вёскай, і перад бацькамі, і перад мінулымі пакаленнямі. М. Стральцоў піша: «І як гэта так здараецца, ...што роднае, сваё мы неяк заўсёды пакідаем на потым, на пасля, саманадзейна ўпэўненыя, што не ўцячэ яно ад пас. І з роднымі мясцінамі так бывае, і з блізкімі людзьмі...»

Калі разглядаць творы М. Стральцова некалькі ў іншым фокусе, можна заўважыць, што праблема гарманічнага героя мае і другі аспект — пераадоленне бездухоўнасці як філасофска-сацыяльнай з'явы, якая ўсё больш пачынае хваляваць сучасных мастакоў. А ў пошуках высокай духоўнасці заканамерна звяртанне пісьменнікаў да ўласных вытокаў, да народа. Нездарма ж пісаў М. Стральцоў, што творы М. Багдановіча «...у ачышчаным скандэнсаваным выглядзе выяўляюць найвялікшую эстэтычную і этычную каштоўнасць народных поглядаў, выпрацаваных на працягу аж цэлых стагоддзяў».

У адным з вершаў са зборніка «Ядлоўцавы куст» М. Стральцоў вядзе «размову з часам»:

«Спасцігнуць праз час» імкнецца пісьменнік і ўласныя вытокі, і ўласнае дзяцінства, якое прыпала на вайну. Невялікая аповесць яго «Адзін лапаць, адзін чунь» — пранікнёны твор аб чалавечай дабраце, аб духоўных багаццях, закладзеных у народзе, аб цеплыні, шчырасці, якія так неабходны дзіцяці, але і даросламу чалавеку таксама. У аповесці гучыць аўтарскі боль за цяжкасці чалавечага жыцця, за пакуты, выкліканыя вайной, а недзе глыбей жыве імкненне аўтара разабрацца і ў сабе, у сваёй душы. У агульным плане аповесць працягвае важнейшую тэму ўсёй творчасці пісьменніка — тэму гарманічнай, цэльнай асобы. Аповесць будуецца па прынцыпу вымярэння чалавечых эмоцый і якасцей па адной «мерцы» — па дабраце дзеда Міхалкі, а правяраецца на маленькім Іванку — яго ўнуку. Жыццёвы матэрыял, пакладзены ў аснову аповесці, вылучае і іншыя тэмы, галоўная з якіх — цяжкі лёс дзяцей, пазбаўленых дзяцінства з-за вайны. Тым больш важнай становіцца ў такіх умовах чалавечая дабрата, усё тое, што застаецца ў народзе вечным і нязменным, нягледзячы на пакуты і страты.

У аповесці, як піша П. Дзюбайла, «асоба аўтара бліжэй да героя. Тут пануе форма няўласна-простай мовы, у якой арганічна зліваецца голас аўтара і голас героя». Такая форма выконвае некалькі мастацкіх функцый: выяўляе пачуццёва-эмацыянальны стан маленькага Іванкі, дае аб'ектыўную карціну пасляваеннай рэчаіснасці, раскрывае характары іншых дзеючых асоб. Праўда, кампазіцыя аповесці пабудавана такім чынам, што Іванкава ўспрыняцце рэчаіснасці паступова як бы ўплятаецца ва ўспамін дарослага Івана пра тое добрае ў Іванку, што паспеў «укласці» ў яго дзед Міхалка, а ў канцы душэўныя перажыванні Міхалкі ўвогуле выступаюць на першы план. Такім чынам, унутраная структура аповесці вельмі складаная, што абумоўлена неабходнасцю ўвасаблення логікі лірычнага пачуцця, лірычнага пафасу аўтара. Асаблівасцю аповесці з'яўляюцца ўключаныя ў яе вершы, якія ўзмацняюць лірызм, эмацыянальную атмасферу твора. Прастата сюжэту пры складанасці кампазіцыі павялічвае накал аўтарскага пачуцця.