Дзмітрый Бугаёў - Жыццём ідучы - З гісторыі беларускай літаратуры і літаратурнай крытыкі

Мае бацькі і яшчэ пяцёра гаспадароў пабудаваліся ў пасёлку, які атрымаў назву Быкоўка. Магчыма, па мянушцы майго бацькі і яго малодшага брата Яшкі, якіх чамусьці дражнілі не бугаямі, а быкамі. «Быкаў брат», — казалі і на мяне, калі я са старэйшым братам трапляў у гурт большых хлопцаў.

У літаратурным асяроддзі ўжо ў Мінску пра гэтую мянушку, канечне ж, не ведалі, аднак прыдумалі ўвогуле няхітрую хохму, нібыта я напрошваўся ў «Маладосці» напісаць рэцэнзію на кнігу Васіля Быкава. Але там адмовілі, зазначылі, што сваякам рэцэнзіі не заказваюць. На самой справе я рэцэнзаваў першы быкаўскі зборнік у гэтым часопісе. Але вострых на язык «братоў па літаратуры» спакусіла нагода абыграць сэнсавую сугучнасць прозвішчаў.

Наша Быкоўка была размешчана каля маляўнічага і тады досыць глыбокага балота, у якім яшчэ і на маёй памяці вадзіліся качкі, кулікі (у нас іх называлі дзікімі баранамі), зрэдку пракідаліся журавіны. Побач быў до­бры лес. У ім раскашавалі магутныя дубы і вельмі прыгожыя клёны, якія давалі дужа смачны сок — кляновік. Гэтыя дрэвы падыходзілі да самых хат, а ў Яшкі дык раслі і на двары. (Ягонае селішча было крайнім ад лесу.) Памя­таю таксама тоўстыя бярозы, ад якіх ранняй вясной набіралі поўныя вёдры бярозавіку. Восенню чырванелі вялікімі гронкамі ладныя рабіны. У розныя поры года радаваў вока гаманлівы асіннік, вусцішна шумеў пры ветраным надвор’і змрочны ельнік. Мясціны былі багатыя на грыбы, у тым ліку на баравікі. На сонечных прагалах расло шмат суніц.

Пазней усё гэта знікла. Бо лес бязлітасна вынішчылі. Спрабавалі асушаць і балота. Ваду спусцілі ў лагчыну пад назвай Яросвін. Але ўрадлівага поля на месцы былой балотнай раскошы чамусьці не атрымалася. Нават до­брая трава там не хацела расці. Буяла толькі грубая асака, якую не жадалі есці ні коні, ні каровы, ні авечкі. Скошаная, гадзілася яна толькі на подсціл жывёле ды зрэдку ішла на сечку, калі з нармальным сенам станавілася тугавата.

У Быкоўцы, яшчэ не спаганенай людской прагнасцю, і прайшло маё дзяцінства, шчодрае толькі на ўражанні ад прыроднага хараства навакольных мясцін, якое, мусіць, заўсёды будзе хваляваць жывую чалавечую душу.

Засмучала, здаецца, адно — у бацькі не было сапраўднага саду. Думаю, што ён з мужыцкай практычнасцю бярог зямлю на прысядзібным пляцы для больш рацыянальных патрэб — для бульбы, канопляў і, вядома, гародніны.

Каля самай хаты і гаспадарчых пабудоў ды каля плота, якім агароджвалася сядзіба ад дарогі праз пасёлак, расло некалькі вялікіх і вельмі ўраджайных кустоў іргі (яе часам завуць беларускім вінаградам), шэраг сліў і тры моцныя ігрушы-паўдзічкі, надта прыгожыя ў шчодрай квецені вясною. Яны таксама кожнае лета давалі багата пладоў, якія станавіліся прыдатнымі для яды пас­ля добрай лёжкі. А яшчэ іх можна было сушыць, што маці заўсёды і рабіла. Сялянская печ для гэтага вельмі падыходзіла. Зімою тыя сушаныя грушы былі ці не найбольшымі нашымі прысмакамі.

З Быкоўкі нам, аднак, давялося пераязджаць. Недзе ў 1939-м ці 1940-м годзе. Перасяленне было вымушанае. «Родная савецкая ўлада», якая ўсё за нас рашала, тады ўзялася ліквідоўваць тыя пасёлкі, якія сама ж некалі і арганізоўвала ці, прынамсі, заахвочвала.

Але вярталіся мы ўжо не ў Губіншчыну, а на недалёкае ад Быкоўкі поле паміж пасёлкамі Сычык і Чырвоны. У гэты прамежак сцягнулі і яшчэ некалькі пасёлкаў, так што ў канчатковым выніку атрымалася адна ладная вёска на пяцьдзесят з лішнім двароў, якая стала і цэнтрам калгаса, а старая Губіншчына аказалася ўжо наводшыбе. За новай, па сутнасці, вёскай замацавалася не прэтэнцыёзная назва Чырвоны, а больш сціплая Сычык.

Каб не ўдавацца ва ўсе гэтыя тонкасці, я і стаў пісаць у розных анкетах, што нарадзіўся ў Сычыку.

Загад аб перасяленні маці ўспрыняла як вестку пра вялікую бяду і не адзін раз паўтарала, што ўсяго два перасяленні роўныя пажару. Трэба ж было перацягваць на новае месца і знізу падгнілую ўжо хату, і таксама не но­выя гаспадарчыя пабудовы. Ды і зямля на новым месцы няўгноеная. Колькі гадоў яна будзе радзіць слаба. А самае галоўнае, што ўвесь цяжар перасялення клаўся на матчыны плечы, бо ў нас тады ўжо не было бацькі...

І тут самы раз сказаць пра яго лёс. Нарадзіўся бацька ў 1885 годзе. Дзень і месяц нараджэння мне невядомы. Увогуле, ніякіх дакументаў ад яго самога ў нас не захавалася. Нават ягонай фотакарткі не было і ў даваенныя гады. Няма яе і ў судовай справе, якая цяпер захоўваецца ў Магілёўскай абласной пракуратуры. Быў ён чалавекам непісьменным. Удзельнічаў у Першай сусветнай вайне. Да калектывізацыі, як і абсалютная большасць сялянства, паставіўся насцярожана. Але ўсё ж у 1931 годзе ўступіў у калгас. Настаяла маці, якая лепш за бацьку разумела, што іншага выйсця няма. 19 красавіка 1933 года быў высланы на пяць гадоў «за агитацию и вредительство в кол­хозе». Гэта цытата з бацькавай судовай справы, з якой я пазнаёміўся ў 1994 годзе. (Усе дакладныя даты, звязаныя з бацькам, бяру таксама з гэ­тай справы.) Пра тое, у чым заключалася шкодніцтва і якую канкрэтную агітацыю праводзіў непісьменны чалавек, у судовай справе нічога не гаворыцца. Але маці была пераканана, што яго пагубіў уласны жарабок, набыты незадоўга да калектывізацыі, як быццам лепшы ва ўсім наваколлі. Бацька вельмі ганарыўся ім, не хацеў аддаваць у калгас, але мусіў гэта зрабіць. Відаць, ён увогуле захапляўся коньмі, бо ў калгасе атрымаў пасаду коню­ха. «Свайго» жарабка ён, сцвярджалі самыя пільныя зайздроснікі, даглядаў лепш, чым іншых калгасных коней. У гэтым і было ўсё шкодніцтва.