Аляксандар Лукашук - За кiпучай чэкiсцкай работай

Ордэр на арышт і вобыск № 231 Макар Гарбачэўскі мог выпісваць з асаблівым задавальненнем. У сакрэтнай даведцы, якую ён склаў на падставе даносу на 42-гадовага Міхаіла Сямёнавіча Бунцэвіча, беларуса, пісьменнага, ахоўніка Старобінскага дзяржбанку, гаварылася:

«У 1920 годзе, пры арганізацыі Беларускай Рады, выступаў супраць Савецкай улады і змагаўся супраць Чырвонай Арміі. Каля мястэчка Семежава, пад націскам чырвоных частак крычаў паўстанцам не адступаць, а змагацца да апошняга, і калі іх атрад быў разьбіты, Бунцэвіч Міхаіл пасьпеў схапіць сьцяг Беларускай Рады, які цяпер захоўваецца ў яго альбо яго брата Піліпа, арыштаванага органамі НКВД».

Сьцяг у Бунцэвіча не знайшлі. Яго допыт Гарбачэўскі, загружаны іншымі справамі, даручыў правесьці свайму намесьніку Казлову. Бунцэвіч адмовіў усе абвінавачаньні. Тады Казлоў узяўся за сьведкаў.

Дапытаны работнік банку Ісак Голуб заявіў, што Бунцэвіч браў удзел у Слуцкім паўстаньні і падтрымліваў контррэвалюцыйную сувязь са сваім братам Піліпам, арыштаваным НКВД. Праўда, сам Голуб нічога напэўна ня ведаў і спаслаўся на двух чалавек, якія гэта яму расказвалі. Адзін з тых двух, Кандрат Караба, пацьвердзіў, што бачыў, як Бунцэвіч ехаў на кані ў бок Семежава, а таксама дадаў, што Бунцэвіч агітаваў яго не падпісвацца на заём, бо карысьці ад яго ніякай няма. Пацьвердзіў удзел Бунцэвіча ў Слуцкім паўстаньні і яшчэ адзін сьведка, Шлома Левітан. Прынамсі, менавіта так былі запісаныя іх паказаньні ў пратаколах допытаў.

Невядома, як праходзілі вочныя стаўкі і ці праводзіліся яны наогул, але сьледчы так і ня змог выбіць з арыштаванага прызнання. Пра тое, чаго гэта каштавала Бунцэвічу, можна толькі здагадвацца. Але факт застаецца фактам: памочнік опэрупаўнаважанага Казлоў мусіў запісаць у пратакол катэгарычнае адмаўленне арыштаваным усіх абвінавачанняў.

Справу без «царыцы доказаў» — уласнаручнага прызнання — старобінскія чэкісты перасылаць наркаму Яжову (што азначала верную сьмерць) не рызыкнулі, а накіравалі на разгляд «Асобай тройкі НКВД БССР». «Тройка» прызнала Бунцэвіча вінаватым толькі ў тым, што ён вёў контррэвалюцыйную агітацыю супраць мерапрыемстваў партыі і ўраду і даказваў непазьбежнасьць гібелі савецкай улады. Пра ўдзел у Слуцкім паўстаньні ня згадвалася.

Згодна з выпіскай з пратаколу № 66 ад З лістапада 1937 году, «тройка» пастанавіла адправіць Бунцэвіча ў папраўча-працоўны лягер тэрмінам на 10 гадоў. Яго нават не пазбавілі права перапіскі.

Пасьля 1937-га ішоў 1938 год. Сталін зьмяніў непатрэбнага больш Яжова на Берыю, і пасьля партыйнага пленуму на пачатку 1938-га адныя каты пачалі душыць іншых — цяпер ужо каралі за парушэньні «сацыялістычнай законнасьці». Пачалі мяняць кадры НКВД у рэспубліках: у Менск замест Бермана прыехаў Наседкін, якога неўзабаве зьмяніў Цанава. Ратацыя ішла на ўсіх узроўнях, партыйныя, савецкія і чэкісцкія кадры перакідваліся з аднаго раёну ў іншы — каб не «зрасталіся» зь мясцовымі насельнікамі, праводзілі лінію жорстка і рашуча, без сэнтымэнтаў.

Макара Гарбачэўскага пасьля году пасьпяховай працы ў Старобіне перавялі на пасаду начальніка райаддзелу НКВД у Шклоў.

Пакуль Гарбачэўскі выкараняў ворагаў на Магілёўшчыне, зьняволены Тайшэцкага лягеру Бунцэвіч пісаў лісты, якія акуратна падшываліся да ягонай справы. Першым зь іх стаў ліст пракурору БССР. На 12-ці старонках Бунцэвіч апісваў сваё жыцьцё, сваякоў, і даводзіў, што сьведкі ў ягонай справе гаварылі супрацьлеглае таму, што запісана сьледчым. Да архіўнай справы падшыты і ліст сына Бунцэвіча Кастуся, вучня 7-е клясы, адрасаваны Сталіну.

Малы бацькаў заступнік пісаў кату: «Мой бацька ніколі нідзе ня быў, ні за мяжой, ні ў белых. Усе грамадзяне мястэчка Старобіна са зьдзіўленьнем гавораць: «За што Бунцэвіча Міхаіла арыштавалі, здаецца, ён быў сумленны чалавек?» Таварыш Іосіф Вісарыёнавіч! Пераканаўча прашу разглядзець маю прапанову. Цераз людзей-паклёпнікаў яму давялося несьці незаслужанае пакаранне».

На аркушы, вырваным са школьнага сшытку, стаіць дата: 9 кастрычніка 1939 году. Ліст хутчэй за ўсё напісаны пад дыктоўку кагосьці са старэйшых, якія спрабавалі надаць яму «афіцыйны» стыль. Аўтар дакладна называе непасрэдную прычыну зьняволеньня Бунцэвіча: «людзі-паклёпнікі», хоць, безумоўна, ніколі ня бачыў кардоннай папкі са справай НКВД. Яшчэ шэсьць лістоў у абарону мужа напісала жонка арыштаванага Клаўдзія Бунцэвіч.