У запоўнач падымалі вэрхал ў разаспанай хаце заначаваўшыя кліенты з далечы. Уедлівы, як муляк, дзядзька з Казловага Луга заенчыў: – Пані-панечка, пасуда валіцца!!! – і ламянуў з лавы на – храпучага на падлозе ля варштата – вучня з Паўночнага Вострава, Валодзіка Грыбка. Адбылася незабыўная паніка: за вокнамі, недзе аж за Крынкамі, стралялі – афіцэры дзеля вівату ў марозны Новы год.
Страшна пілі тады самагонку. Рэдка хто не гнаў яе; нават некаторыя ўдовы. Літроўкі замянялі грошы. Бацька і маці бралі за работу тое, чаго ім не хапала, маючы ўсяго тры гектары зямлі:
у александроўскім палетку, за аношкавіцкім лугам, і на Пляцах, што за жыдоўскімі могілкамі. Прывозілі ім збожжа і мяса, паўпрадукты, як і прыхаваныя яшчэ за першымі палякамі тавары. Найчасцей перлі калоды на новае гумно, хлеў, затым і на новую хату. Аднаго разу нехта пакінуў у кухні вядро сівухі, з якога чэрпалі хто хацеў. Вечарамі ў шаўцоўні кішэла ад падпіўшых мужчын;
у краўчых сэймікавалі кабеты. Я быў у курсе спраў Крынак, саветаў і свету з Англіяй ды Амерыкай.
* * *
Прыйшла вясна, у якую даканалі Гітлера і яго Нямеччыну, а ў Крынкі вярнулася Польшч. Якраз гуляў я з хлопцамі на выгане, калі шашою ад Саколкі прымашыравалі палякі ў рагатых шапках ды з карабінамі, а байцы наставілі на іх свае аўтаматы і не пускалі.
У веснаход шумела вада ў стромкім рове, пад мостам у канцавіне Сакольскай. На камянёх. Выходзячы ў сцюдзёную цемнату дзеля надворку перад сном, я туліўся да глухога плоту ад Манахаў. На раскудлачанай бярозе ля студні Булавы трывогліва ціўкала на вятрыску разбуджаная птушка. Скуголіў Чаркесаў сабака. Маркітаў баран у Рухаймозга. Сачыўся жаўтлявы бляск з вакна бацькавай шаўцоўні, у якой гудзеў гоман мужчынскіх галасоў; стукат малаткоў.
Начамі хадзіла АК, абабіраючы кацапскіх багатыроў. Гэта былі паспалітыя банды каталіцкай галоты; нас не чапалі, відаць, таму, што тут усё віраваў натоўп кліентаў і начлежнікаў, пляткуючых дапазна суседзяў (карцёжнікі збіраліся ў шаўца Чабана). Язык за зубамі, аднак, трымалі.
Дэмакраты ўмацоўваліся. Пасвячы свіней на поўхавых купах каля маянтковай Трансавы, я чуць-чуваў далятаючы ад крынскага места заядлы спеў прыезджых актывістаў „Nie rzucim ziemi, skąd nasz ród...” Ажно каторайсь перадрані пастралялі арганізатараў чырвонай улады, разбілі пастарунак, ляснулі армейскага афіцэра ў водпуску, а крамнік Звярынскі пры нагодзе адправіў на той свет канкурэнта (другі запоўз у кусты). На дзіва ўцалеў мой дзядзька Кузьма, русіфікаваны беларусец з-за савецкага кардону, які здурэў стаць сакратаром мясцовай партыйнай ячэйкі ППР. Але, спасу пашукаў гэты вандроўнік лёсу відавочна ў падвойнай ігры...
У слыннай філасофіі т. зв. тутэйшых: усім быць добрым. Падобны прынцып вызнаваў і дзядзька Жукоўскі з хутара Клышаўка.
І хоць днявалі ды пілі ў яго – раней немцы, а цяпер акоўцы, усё роўна прапаў за нішто ды пакутна (ён з жонкаю). Гаспадарку па ім узяў рэпатрыянт; хатняе дабро павезлі вазамі тыя тады лясныя госці, увязаўшы, бы каровы, шлюбную пару дабрадзеяў, каб пабіць ва ўрочышчы Браткі за Сасновікам (хваліўся п’яны хамут з Шудзялава: як стрэльнуў Жуку ў патыліцу, дык вока яму з мазгамі... дрыснула на траву!). У сямейнай традыцыі захаваліся некаторыя звесткі наконт таго забойства. – Адзін з лепей знаёмых Жукоўскаму „давудца” па-сяброўску папярэдзіў быў месяцам да гэтага, што будзе бяда: каб з’ехаў ён у Беласток, пакуль шалее польская завіруха. Лёгка сказаць хутаранцу: кінь поле, стадолу, хлеў, і падайся ў блізкі свет. Шкада! Не разумеў, што не выбачаць яму кантактаў таксама з саветамі. Жыць на самотнай Клышаўцы і не карміць усялякіх партызанаў ды іх актуальных варагоў уперамен мог толькі босы бядак, што еў хлеб з мякінаю. Хутары гараць першыя. Не заўсёды таму, што багатыя.
Яшчэ да лета сорак пятага пачаўся завоз ад чубарыкавага войска, што бронтала з Германіі, чакаючы пропуску цераз граніцу Савецкага Саюза; пралягла яна ўрэшце рэшт за стадоламі Юрчыкаў на Гродзенскай. Салдатня цягнула з сабою фургоны нямецкага дабра, назапрагаўшы гаматных бельгійскіх коней, што ў славянскіх хлявісках не змяшчаліся. Аказалася вось – пагранічнікі з таго боку бязлітасна лупяць нават ручныя гадзіннікі. Узняўся затым вэрхал гандлю з „таварышчамі”, так сказаць: бартэрны. Бацька набыў мне здатны дамскі роварчык, даўшы за яго гарэлкі, сала, гарачых боханаў з печы. А ягоны швагер набраўся, бы жаба балота, золата дочкам на вяселле, якое хутка яму... заіржавела. Чабаніха падхапіла шанц за дзве бутэлькі, ад зайшоўшага да яе лейтэнанта, гатовага збыць цёплы плашч суконны, адпароўшы пагоны (праз гадзіну адабралі ёй яго іншыя, прыпалохаўшы наганам). Найхітрэй старгаваў Патэж з Кальварыі, упёршы русакам паўскрынкі літровак з даваеннымі польскімі наклейкамі манаполькі; напоўненыя былі крынічнай вадою і залакаваныя з адбіткам грашовага арла. Столькі выдаткаваўся ён на матацыкл, на якім шчасліва драпануў да сваякоў у няблізкай вёсцы. Смаркаты Ёзік злакоміўся на каняку, бы гара, які неўзабаўку здох яму, прыдушыўшы авечкі за катухом. Спрабавалі гешэфтаў з ваякамі і мясцовыя палятухі, але з віскам пераканаліся, што даўшыся пад палаткаю аднаму мусіла такая нацярпецца ўроскід па чарзе з дзесяццю... Без падбаўкі аплаты або і зусім задарма, калі прошапаніла ды фанабэрыла. Плявалася ўсюды мацюгаватая Голая Фэлька, агіду якой я пакуль што не цяміў (да гвалтаў на дзіцячых вачах усё ж не даходзіла).
Читать дальше