Пятро Рунец - Ніколі не забудзем

Задняя машына з салдатамі спынілася. Міхась, не доўга думаючы, кінуў у яе другую гранату, а сам скокнуў у лес.

Пакуль пад'ехалі новыя машыны, Міхась быў ужо далёка. Немцы ўзнялі страшэнную страляніну. Кулі барабанілі па дрэвах, свісцелі ў галлі і над галавой у Міхася. Але яму пашанцавала выскачыць з-пад абстрэлу. Немцы пастралялі і паехалі. Ісці ў лес яны пабаяліся.

У гэты дзень Міхась упершыню за апошнія часы адчуў радасць: ён адпомсціў фашыстам! Цяпер яму хацелася толькі аднаго: знайсці партызан і далучыцца да іх. Між іншым, у ваколіцах усе ведалі аб смелым нападзе партызан на нямецкія машыны ў той дзень, але ніхто не здагадаўся, што гэта зрабіў дванаццацігадовы Міхась Заловіч, які яшчэ ні разу партызан і не бачыў.

А пра партызан ужо ўсюды ішлі чуткі. То тут, то там яны нападалі на немцаў і знішчалі іх. Людзі пасмялелі, бо ведалі, што ў іх ёсць абаронцы. Немцы ж і іх паслугачы-паліцаі падцялі хвасты. Цяпер яны ў некаторыя вёскі і носу не паказвалі. Нават у гарнізонах сваіх праз усе ночы пускалі ракеты, каб адчуваць сябе смялей.

I вось аднойчы, позняй восенню, у нашу вёску прыйшлі нейкія ўзброеныя людзі. Іх было шмат. Спачатку мы не ведалі, што гэта за войска, і кінуліся хавацца ў свае норы. А трэба сказаць, што ўсе, хто толькі мог, выкапалі за гэты час сабе для схованак бліндажы. Іх маскіравалі так, што нават і суседзі не ведалі, дзе ў каго выкапана схованка.

Але праз некалькі хвілін людзі загаманілі:

— Партызаны прыйшлі!

Якая была радасць! Нарэшце мы на свае вочы ўбачылі самых сапраўдных партызан — нашых заступнікаў! Ці варта і казаць, як узрадаваўся мой таварыш.

I вось Міхась стаў партызанам. Ён папрасіўся сам, і яго прынялі. Мне не пашанцавала: па хваробе мяне ў партызаны не ўзялі. Цяпер я ўжо радзей сустракаўся з Міхасём. Але ўсё ж сяды-тады ён наведваў мяне. Я аддаў яму ўсю сваю зброю, закапаную асобна. У самога Міхася было схавана пяць вінтовак і два ручныя кулямёты, ды ў мяне сёе-тое знайшлося. Усё гэта мы здалі ў атрад.

Міхась павесялеў яшчэ больш. Разам з партызанамі ён хадзіў у засады, прымаў удзел у другіх баявых аперацыях. Ён паказаў сябе не толькі смелым, але і спрытным партызанам. Не было таго, каб ён не выканаў даручанага задання.

Хутка на грудзях майго таварыша закрасаваўся ордэн Чырвонай Зоркі, які ён атрымаў за падрыў нямецкага эшалона і чыгуначнага моста пад Магілёвам. За ўдзел ва ўзяцці нямецкага гарнізона ў Клічаве ён быў узнагароджан медалём «За адвагу». Больш таго, яму даручылі нават камандаваць аддзяленнем, у якое ўваходзілі дарослыя партызаны.

Прыходзячы іншы раз у вёску, Міхась расказваў мне пра сваё баявое жыццё. Я з цікавасцю слухаў і прасіў яго, каб прыняў у сваё аддзяленне. А ён паслухае і скажа:

— Што, мы цябе на плячах насіць будзем?

Праўда, адзін раз ён згадзіўся ўзяць мяне ў разведку. Мы хадзілі тады на Бярэзіну глядзець, ці ёсць там пераправа.

Аднойчы Міхась расказаў, як ён трапіў быў у палон да немцаў і як уцёк з-пад расстрэлу.

Было гэта так.

Камандзір атрада паслаў яго і яшчэ двух партызан у разведку. Цёмнай ноччу разведчыкі прыйшлі ў вёску, дзе стаяў нямецкі гарнізон. Заходзяць на адзін двор. Раптам моцна забрахаў гаспадароў сабака. Нямецкі патруль адкрыў агонь. На стрэлы збегліся немцы. Разведчыкі, адстрэльваючыся, падаліся назад цераз агароды. Яны б уцяклі ад небяспекі, каб не аўчаркі, якія наваліліся ім на плечы. Немцы акружылі разведчыкаў і з дапамогай сабак захапілі іх.

Разведчыкаў прывялі да афіцэра. Як ні лютаваў афіцэр, але яны не сказалі ніводнага слова.

Пачынала світаць. Афіцэр загадаў звязаць разведчыкам рукі і весці на расстрэл. За вёскай, на ўскрайку лесу, была яма, дзе немцы расстрэльвалі нашых людзей. Туды і павёў нямецкі салдат разведчыкаў.

Смерць, здавалася, была немінучая. Але Міхась не траціў надзеі да апошняй хвіліны. Па дарозе ён непрыкметна варушыў рукою і расхістаў вяроўку. I ўжо амаль каля самай ямы ён адважыўся на апошнюю спробу выратавацца: з усёй сілы тузануў рукамі. Вяроўка развязалася. У той жа момант Міхась накінуўся на немца, збіў яго з ног, а сам — у лес. За ім пабеглі і яго таварышы.

Немец апрытомнеў і пачаў страляць. Куля трапіла Міхасю ў руку.

У лесе таварышы перавязалі Міхасю руку, і ён шчасліва вярнуўся ў свой атрад.

Улетку 1943 года немцы накіравалі на партызан цэлую дывізію.

Пачаўся жорсткі бой.

Камандзір паслаў Міхася з аддзяленнем на дарогу, у засаду. Іх задача была — не дапускаць падмацавання немцам.