Пятро Рунец - Ніколі не забудзем

«За гады акупацыі вы бачылі і перажылі такое, аб чым людзі будуць успамінаць стагоддзямі. Вы бачылі самых лютых ворагаў чалавецтва і па меры сваіх сіл змагаліся з імі. Вы бачылі пакуты і смерць блізкіх людзей, некаторыя з вас пабывалі на катарзе ў Германіі. Гэта такія падзеі, аб якіх нельга забыць. Яны павінны абавязкова ўвайсці ў будучую кнігу. Няхай кожны з вас, рабяты, напіша пра тое, што яго найбольш усхвалявала, што застадося ў памяці на ўсё жыццё»,— пісаў вядомы беларускі пісьменнік Янка Маўр і абяцаў юным аўтарам сваю дапамогу. Гэтая старонка ў газеце фактычна і стала пачаткам нараджэння папулярнай у беларускай дзіцячай літаратуры кнігі «Ніколі не забудзем».

Неяк мне падумалася: «А што, калі паслаць дзецям, актыўным удзельнікам партызанскага руху, пісьмы з просьба й адгукнуцца на наш заклік і напісаць пра свае баявыя справы?»

Рэдактар параіла мне схадзіць у штаб партызанскага руху і ўзяць там імёны і адрасы юных партызан.

— А дзе знаходзіцца гэты штаб? — спытаў я.

— Недалёка ад Мінска, у Лошыцы.

Назаўтра раніцай я пехатой адправіўся ў Лошыцу. Адшукаў штаб партызанскага руху. Зайшоў у пакой, тры сцяны якога знізу даверху былі застаўлены паліцамі з кардоннымі папкамі. Недалёка ад дзвярэй, за невысокім бар'ерчыкам, стаяў стол, за якім сядзела маладая жанчына. Я павітаўся. Яна адарвалася ад папкі, адказала на маё прывітанне і спытала, што мне патрэбна. Я папрасіў даць мне адрасы юных мсціўцаў. Яна здзіўлена паглядзела на мяне:

— А вы ведаеце, колькі дзяцей знаходзілася ў партызанскіх атрадах?

— Не, не ведаю,— сказаў я.

— Дык ведайде: каля дваццаці пяці тысяч. I даць усе адрасы я вам не магу.

— То хоць дайце найбольш актыўных.

Праз якую гадзіну жанчына падала мне спісаны лісток паперы, на якім былі імёны і адрасы каля пяці дзесяткаў маленькіх партызан Беларусі. Я, канечне, узрадаваўся — для пачатку гэта было не так ужо і дрэнна.

У рэдакцыі я напісаў усім ім пісьмы, і іх паслалі па адрасах.

Аднак на гэтым падрыхтоўчая работа па стварэнню кнігі не скончылася. Я напісаў тэкст для спецыяльнай лістоўкі «Пішы ў кнігу беларускіх рабят», якая была разаслана ў школы, дзіцячыя бібліятэкі, дзіцячыя дамы. Янка Маўр змясціў у газеце «Літаратура і мастацтва» артыкул, у якім даў шэраг парад юным аўтарам, як і пра што трэба пісаць. I мы пачалі чакаць пісьмаў-расказаў пра іх удзел у барацьбе з нямецка-фашысцкімі акупантамі.

Трэба шчыра сказаць, што спачатку пісьмаў прыходзіла мала, таму мне даводзілася часта ездзіць у камандзіроўкі ў школы, дзіцячыя дамы, піянерскія лагеры.

Аднойчы зайшоў у школьны аддзел ЦК камсамола і дазнаўся, што ў Воўкавічах працуе ўжо трэці дзень рэспубліканскі піянерскі лагер. I, самае галоўнае, у ім адпачывае некалькі былых удзельнікаў партызанскай барацьбы. Я, зразумела, зараз жа паехаў туды.

Лагер размяшчаўся ў прыгожым чыстым саснов'ым лесе. Знайшоў яго без цяжкасці — туды вяла ўезджаная лясная дарога. Начальнік лагера, былы франтавік, паставіўся з вялікай увагай і цікавасцю да маёй просьбы, тут жа паклікаў старшую піянерважатую і загадаў сабраць дзяцей: маўляў, прыехаў карэспандэнт з рэдакцыі газеты «Піянер Беларусі» і хоча пагутарыць па вельмі важнай справе.

Неўзабаве на невялікай палянцы паблізу галоўнага корпуса сабраліся піянеры. Я коратка расказаў ім, што мы ўжо зрабілі па стварэнню калектыўнай кнігі пра баявыя справы беларускіх піянераў i школьнікаў і папрахіў былых дзяцей-партызан успомніць і апісаць самы яркі, хвалюючы эпізод свайго ваеннага жыцця.

Пасля гэтага выступалі дзеці, Адны гаварылі сцісла, другія больш падрабязна, але кожнае выступленне было цікавае і змястоўнае. Асабліва моцна ўразіў усіх расказ Каці Жачкінай пра тое, як яна разам з бацькамі трапіла ў лагер смерці Асвенцім і як яе ледзь не спалілі фашысцкія вылюдкі. Яе расказ усхваляваў да глыбіні душы і мяне.

Потым усе, хто выступаў, зайшлі ў сталовую (іншага вольнага памяшкання не знайшлося), напісалі свае расказы і аддалі мне. Я тут жа перачытаў іх. Сёе-тое ў расказе Каці Жачкінай трэба было ўдакладніць, і я зайшоў у пакой да яе. Дзяўчынкі, якія жылі разам з ёю, акружылі мяне і пачалі прасіць:

— Дзядзечка, вы ж хаця напішыце пра яе...

— Не хвалюйцеся, дзяўчынкі, яе расказ абавязкова будзе змешчаны ў кнізе,— паабяцаў я.

Вярнуўшыся ў Мінск, адразу ж пайшоў да Янкі Маўра, каб паведаміць, якія матэрыялы я прывёз з Воўчкавічаў. Прачытаўшы расказ Каці Жачкінай, Іван Міхайлавіч сказаў: