Яўген Аснарэўскі - Знатныя гісторыі - эліта Гродна ў перыяд XVI – XVIII стагоддзяў

Акрамя таго, сярод рэчаў караля знаходзіліся: залатое сядло, якое належала яшчэ каралю Жыгімонту Аўгусту, вадзяны гадзіннік (клепсідра), гадзіннік, відаць, прызначаны для вежы так званай Фары Вітаўта, паляўнічыя трафеі, гэта значыць, рогі ласёў і аленяў, а таксама шкуры рысяў.

У падвале караля, паводле вопісу, знаходзілася 51 бочка віна.

У манарха была і велізарная стайня, прычым згадваюцца не толькі коні, але нават вярблюды.

Вядомы імёны лепшых і найбольш пародзістых коней. Напрыклад, белы турэцкі конь насіў імя Івашка. А цёмна-гнядога гішпанскага скакуна клікалi Балага. Быў там і жарабец, які атрымаў імя ў гонар гаспадара – Баторы.

Слых манарха павінны былі цешыць музыкі, у карыстанні якіх знаходзіліся клавесін, скрыпкі, некалькі асобнікаў папулярнага яшчэ ў сярэднявеччы духавога інструмента пад назвай шалмей, і іншыя прылады: агулам не меней двух дзясяткаў.

Музыкі. Ханс Бургкмайр старэйшы, пачатак XVI стагоддзя.

Сваім завяшчаннем кароль і вялікі князь падтрымаў будаўніцтва гродзенскага калегіума езуітаў, прысутнасць якіх ён лічыў надзвычай важнай для асветы падуладнага яму краю.

Копія завяшчання Баторыя. Тэкст аб гродзенскім езуіцкім калегіуме з подпісам. Ultima voluntas D. Stephani… 1585 год. Курніцкая бібліятэка.

Асноўная частка пахавання Стэфана Баторыя прайшла ў Кракаве. Аднак урачыстыя абрады пачаліся ўжо ў Гродне. Звесткі аб гэтым можна ўзяць з працы Юліяна Нямцэвіча. Згодна з яго публікацыяй, цела Баторыя адправілі з Гродна 29 красавіка 1588 года.

Такім чынам, цела караля знаходзілася ў Гродне больш за год і чатыры месяцы, або некалькі больш за 500 дзён.

Месца, у якім захоўвалі парэшткі памерлага, таксама з'яўляецца прадметам дыскусій. Найбольш лагічнымі варыянтамі выглядаюць замак, а таксама пабудаваны Баторыем храм, вядомы пазней як Фара Вітаўта, і будынак насупраць гэтага храма, які стаяў на месцы палаца Тэкстыльшчыкаў. У Нямцэвіча пазначана, што выносілі цела з будынка, названага ў арыгінале «gmach». На думку аўтара, гэта сведчыць на карысць нейкага палаца, а не храма.

Існуе, акрамя таго, гіпотэза аб тым, што ўнутраныя органы караля засталіся недзе ў Гродне, бо ў тыя часы цела маглі пахаваць асобна ад, напрыклад, сэрца.

Перад адпраўкай астанкаў манарха была праведзена служба, а несці цела Баторыя павінны былі дваране, у тым ліку і важныя саноўнікі ВКЛ, сярод якiх, адзін з лепшых палкаводцаў краіны за ўсю яе гісторыю, Кшыштаф Радзівіл Пярун.

Ролі ў цырымоніі былі строга абумоўлены. Многія шляхцічы неслі ў руках свечкі. Цела караля паклалі на воз-катафалк, аздоблены чорнай тканінай і з чорным полагам, на якім быў вялікі белы крыж. Каля касцёлаў, з якіх чуўся звон, усталі сотні жабракоў, апранутых у спецыяльнае адзенне. Воз быў запрэжаны коньмі ў чорных капюшонах з гербамі караля. Наперадзе іншых, падчас вынасу цела манарха, ішлі капеланы караля, пасля рухаліся харунжыя са сцягамі, а за імі неслі астанкі Баторыя, далей крочылі віленскі, полацкі і наваградскі ваяводы, якія неслі карону, скіпетр і дзяржаву манарха. Уся гэтая працэсія накіравалася да маста праз Нёман і пакінула горад.

Пасля ўрачыстага выезду з Гродна, цела караля даехала да польскай сталіцы ў маі 1588 года.

Надмагільны помнік Баторыя ў Кракаве. Фота Ігнацыя Крыгера. 1896 год. Нацыянальны музей у Кракаве.

Цырымонія пахавання ў Кракаве доўжылася некалькі дзён, і яе ўдзельнікі выконвалі розныя сімвалічныя дзеянні, у прыватнасці, абрад меркаваў нават уезд у касцёл вершніка на кані і ў даспехах, а потым падзенне яго, з гучным шумам, што павінна было абазначаць смерць караля-рыцара.

Над магілай Баторыя ўзвялі прыгожы помнік, які турысты могуць убачыць у кафедральным саборы Вавеля.

І ўсё ж, воля караля не была выканана, і манарха пахавалі не ў горадзе над Нёманам, дзе ён сам жадаў спачываць, а гэта значыць, што было б справядліва, калі б у Гродне з'явілася сімвалічная магіла (кенатаф) Стэфана Баторыя, які навечна ўпісаў сябе ў гісторыю яго любімага места.