Array Collective work - Татар баянчылары

1976 елның 23 гыйнварында Гани ага Вәлиевкә 70 яшь тулу уңаеннан уздырылган кичәдә мин аны филармония исеменнән ихластан котладым. Шул көнне безне фотога төшерделәр, ул фоторәсемне мин шәхси архивымда кадерләп саклыйм.

Рокыя Ибраһимова 1913 елның 20 гыйнварында Казанның хәзерге Һади Такташ урамында яшәгән эшче гаиләсендә туа. Әтисе Габдерәхим ага 1900 елны хәзерге Питрәч районы Шәле авылыннан Казанга килеп урнаша. Әнисе, Шәле авылы кызы Сәхипҗамал апа кәләпүш тегү остасы була. Рокыя – гаиләдә туган унөч баланың унберенчесе. Алдарак туган балалар төрлесе төрле сәбәп белән үлеп китә. Унөченче бала Исмәгыйль Ибраһимов исә 1941 елның июль аенда Эстония урманнарында партизанлыкта йөргәндә һәлак була.

Рокыя туган йортның икенче катында бер аягын югалткан гармунчы Галимулла абзый яши. Ул үз өендә еш кына гармун уйнап утыра. Биш яшьлек Рокыя кечкенә чиләкләр белән аңа су ташый, кибеттән ипи алып кайтып бирә, күрше абыйсының гармунда уйнавына сокланып йөри. Менә шул гармунчы Галимулла Рокыяның кечкенә бармакларын гармунга өйрәтә. Кыз бик яхшы хәтерле һәм сәләтле булып чыга, тиз арада шактый көйләрне отып-өйрәнеп ала.

Кечкенә Рокыяны Галимулла гармуны белән бәби чәйләренә, туйларга йөртә башлый. Ул мәктәпкә укырга кергәч, әтисе-әнисе аңа гармун сатып ала.

Мәктәп елларыннан ук Рокыя бик күп халык көйләрен өйрәнә.

1927 елның маенда Казанда үткәрелгән гармунчылар ярышында, саратовский һәм венский гармуннарында уйнап, ул беренче бүләкне яулап ала, ә инде жюри рәисе атаклы музыкант Фәйзулла Туишев үзе була. Җиңүче кызга гармун бүләк итәләр. Бу вакытта Рокыяга әле ундүрт яшь кенә була. Ул бик күп уйный һәм искиткеч зур тизлек белән остара бара. Рокыяны рәсемгә төшереп, аның хакында «Кызыл Татарстан» һәм «Красная Татария» газеталарында язып чыгалар.

Шушы газеталарны һәм I дәрәҗә конкурс дипломын кулына тоттырып, мәктәп укытучысы Хәдичә апасы Рокыяны Шәрык музыка техникумына алып бара. Анда Рокыяның сәләтен тикшереп караганнан соң, аны укырга кабул итәләр. Монда музыка дәресләрен Солтан Габәши алып бара. (Ул, хор оештырып, аны Татар дәүләт академия театрына беркетеп, «Эшче», «Сания», «Наёмщик» операларында җырлаткан һәм шул хорда Рокыя да җырлаган.)

Барысы да шулай матур гына барганда, Рокыя өчен зур бәхетсезлек килә. Аңа рухи көч бирүче, укырга ярдәм итүче Хәдичә апасы вафат була. Хәзер пианинода уйнарга да мөмкинлек калмый. (Укыганда, ул Хәдичә апасы фатирында пианинода уйный торган була.) Хәдичә апа аның бөтен өметен, тормышын үзе белән алып киткәндәй тоела. Шулай итеп, Рокыя Шәрык музыка техникумыннан китә һәм А. Луначарский исемендәге ФЗӨ мәктәбенә укырга керә. Аны 1931 елны тәмамлап, хәреф җыючы булып эшли башлый.

1933 елның җәендә Рокыялар өенә скрипкачы Хәбибулла Әхмәдул- лин һәм артист Хуҗа Шункаров килеп керә. «Безнең концерт бригадасының гармунчысы Җәмлиханов авырый, бер-ике концертка безнең белән чык әле», – дип үтенә алар, һәм Рокыя берничә концертта уйнап та кайта. Ә үзе исә хәреф җыючы булып эшләвен дәвам итә.

1934 елны Рокыя тормышында янә бер зур үзгәреш була. Аны эшеннән артистлыкка алып китәләр.

Шул елда Биләр районының Колбай-Мораса авылында колхоз-совхоз театры оеша. Директоры – Галиәсгар Камалның улы Әнәс Камал. Рокыя менә шунда артист булып эшли башлый. Әлеге театрда скрипкачы Хәбибулла Әхмәдуллин аңа бик күп борынгы көйләрне – «Озын су өсте», «Агач башы», «Абау, гөлкәем», «Алтынчәч», «Апакай-алмакай», «Аппагым-җанашым», «Алдым-бирдем», «Ах, җанаш», «Фәрхетдин», «Агыйдел каты ага», «Әхмәтсафа», «Абдулла ахун», «Бала тимри», «Камәр», «Сәфәр», «Кыр казы», «Төмән», «Төпле Якуп», «Чаталҗа» кебек көйләрне өйрәтә. «Хәйбулкин маршы», «Аккош маршы» исә – Хәбибулла Әхмәдуллинның үзе язган көйләр.

1935 елны әлеге колхоз-совхоз театрына директор булып Сабир Өметбаев килә. Элекке артистлар тарала. Яшь театр Чистай шәһәренә күчә, һәм анда яңа артистлар туплана. С. Өметбаев Чистайның гармун ясау остасы Вараксиннардан Рокыяга баян алып бирә.

Сабир Өметбаев, Мәскәүгә театр өчен акча сорарга барганда, үзе белән Рокыяны да ала һәм аны «Мәскәүнең гомуми музыкаль белем бирү курслары»на урнаштыра.

1937 елның 17 февралендә Рокыя Мәскәүдәге курсларны тәмамлап кайта һәм 1938 елдан Минзәлә театрында баянчы-концертмейстер булып эшли башлый, күп вакытын гастрольләрдә уздыра. Аңа яңа спектакльләрне халык көйләре белән бизәргә туры килә. Рокыя Минзәлә театрында эшләү дәверендә зур тәҗрибә туплый. Гастрольләрдә чакта спектакльдән соң һәр көнне концерт бирәләр. Шулай итеп, Рокыя, театрда кайнап, оста концертмейстер булып китә.