Array Collective work - Татар баянчылары

– Рифкать абый, син өлкәнрәк кеше, менә хәзер генә уйнаган бию көенең авторын белмисеңме? – дип сорап куйдым.

– Белгәнгә күрә дә инде ишек артында тыңлап тордым бит, уйнап бетерүгә яныңа кердем менә, – диде Рифкать абый.

– Кем соң ул?

– Кем булсын инде, алдыңда басып торучы Рифкать абзаң була, – дип, ул бу бию көен 1957 елда Мәскәүгә барыр алдыннан язганлыгын сөйләп бирде. Аннары: – Рамил, әйдә син бу көйне ике баян өчен эшкәрт тә, икәү бергә өйрәнеп, радиога язылыр идек, – дип куйды.

Мин аның бу үтенечен тормышка ашырырга дип кенә йөргәндә, рәхимсез үлем аны кырык өч яшендә безнең арадан алып китте.

Алдарак мин Рифкать абыйның артистлыгына соклануым турында язган идем.

Әйе, аның сәхнәдә үз-үзен тотышы, чынлап та, зур артистлык үрнәге иде. Аның йөзендә син беркайчан да кәефсезлек күрмәссең. Кояштай балкып торган йөзе, кешелекле һәм мөлаем карашыннан тамашачы күңеленә дә яктылык бөркелеп тора иде.

Рифкать абыйның туганнары да баянга гашыйк кешеләр. Энесе Рафаэль байтак еллар дәвамында Республика иҗат йорты каршындагы баянчылар курсларында укытучы булып эшли. Абыйсы Мәхмүт ага баянда, аккордеонда, төрле гармуннарда уйнарга ярата.

1910–1920 елларда туып үскән беренче буын татар баянчыларыннан яшьрәк булса да, уйнавының моңлылыгы, сафлыгы, миллилеге буенча мин Рифкать абый Лотфуллинны нәкъ менә беренче буын татар баянчылары рәтенә кертәм һәм яшь баянчыларга: «Әгәр дә чын татар баянчысы буласыгыз килсә, башта Габдулла Халитов, Рокыя Ибраһимова, Мөхтәр Әхмәдиев, Фәйзи Садыйков, Рәис Сафиуллин кебек өлкән буын баянчыларының язмаларын тыңлап күңелегезгә сеңдерегез», – дип әйткәндә, Рифкать абыйның да исемен һичшиксез телгә алам. Аның төрле җырчыларга уйнавы да, аерым уйнаган язмалары да радио фондында саклана, радио аша да, грампластинкаларда да һаман аһәңле яңгырый.

Иҗат эшенә һәвәс җаннарның тернәкләнеп һәм балкып китүе өчен ул туып үскән төбәк, авыл табигатенең гүзәллеге, күркәм гореф-гадәтләре генә җитмидер. Аның өчен әлеге авылның исеме дә үзенә бертөрле аһәңле яңгырашлы, җырлы-моңлы булуы кирәктер. Туган Татарстаныбызда андый исемле авыллар байтак. Кырлай… Салих-Тукай, Хансөяр, Танай, Кырым Сарай, Чулпыч… Саный китсәң, чыннан да, күп алар. Игътибар итегез әле, авыл үзенең исеме белән генә дә кешеләрнең холык-фигыльләренә йогынты ясый, яшәү рәвешләрен үз исеменә буйсындырадыр шикелле. Һәм, әлбәттә, андый авыллардан бер-бер нәрсә иҗат итәргә сәләтле зат чыкмый калмый торгандыр.

Халыкара конкурслар лауреаты, Халыклар дуслыгы орденлы Татар дәүләт җыр һәм бию ансамбленең танылган баянчысы, Татарстанның атказанган артисты Нәсих Вилдановның Әлмәт районындагы Гөлбакча авылында туып үскәнлеген белгәч, бу фикеремнән бөтенләй кире кайтмас булдым.

Бар икән шул андый авыл Әлмәт якларында. Урман кочагына сыенып, чын гөлбакча булып утырган, зур булмаган сөйкемле генә бер авыл ул. Нәкъ менә шушы авылда милади ел исәбе белән 1936 елның 3 августында, җәйнең куәсе кайнаган чакта туа Нәсих. Гадәттә, кайсы гына музыкантны алма, – баянчымы ул, скрипкачымы, тальянчымы, – йә аларның әти-әниләре, һич югында, туганнары оста җырчылар яки оста итеп бер-бер уен коралында уйнаучы була. Ә Нәсих исә әнкәсенең җеп эрләгәндә әкрен генә көйләп утыруын исәпкә алмаса, гаиләдә туган-тумача арасында зурлап телгә алырлык җырчыны да, уен коралында уйнаучыны да хәтерләми.

Нәсих Вилданов белән хәтер йомгагын сүтеп утырабыз. Ул тутырган яшь исәбен исәпләсәң байтакка җыела. Ә каршымда – сабыйларча чиста күңелле, егетләрчә тәвәккәл, баянына һәм ансамбльгә мәңге тугрылыклы риясыз бер кеше утыра. Ирексездән Нәсих Вилданов белән якыннан иң беренче тапкыр аралашкан чак искә төшә.