Array Collective work - Татар баянчылары

– Татарстанны инде мин биш бармагым кебек беләм булыр, – дип сөйләгән иде ул бервакыт. – Авылларын беләм, шул авылларның үзенчәлекле җырларын беләм. Гастрольләрдә йөргәндә булмаган-кермәгән төбәк калды микән? Башкортстан, Урта Азия, Себер, Төмән яклары…

Башкортстанның Караидел төбәгендә булып кайтканнан соң, Сафьян абый ничектер канатланып йөрде, аннан соң көннәрдән бер көнне хәбәр салды: «Караидел – урман иле» (Г. Садә шигыре) дигән матур бер җыр язган икән бит. Чыннан да, аның иҗатында авыл төбәкләре, авыл табигате, туган як турындагы уй-хисләр бик киң урын алган.

Сафьян Ибраһимовның иҗат итә башлавына кырык ел. Бәрәкәтле, гыйбрәтле язмыш юлы бу.

Күптән түгел «Татарстан хәбәрләре» газетасының кеше хокуклары редакциясе Татарстан прокуратурасыннан җавап хаты алды. Анда газета биргән сорау буенча Сафьян абыйның әтисе Шәрифҗан хәзрәт Ибраһимовның эше каралуы һәм (шактый еллар соңга калып булса да) аның исеме тулысынча аклануы турында әйтелгән иде.

Әйе, дәүләт күләмендә кимсетелеп тә, әтисе фаҗигасен аңлап-белә торып та, кешеләргә, халыкка, үз халкына ышанычын җуймаган, аңа күңелендә тибрәнгән иң эчкерсез моңнарын өләшә алган кеше чын мәгънәсендә илаһи заттыр ул…

1950–1970 елларда дан-шөһрәткә ия музыкантларны барлап чыкканда, һичшиксез, баянчы Рәис Сафиуллин иҗаты күз алдына калку булып килеп баса.

Рокыя Ибраһимова, Мөхтәр Әхмәдиев һәм шул елларда халкыбыз мәхәббәтен яулаган башка баянчылар иҗаты Рәис Сафиуллинның башкару осталыгы камилләшүгә, репертуарының самимилегенә, аның яңача уйнау алымына бик зур йогынты ясый.

Рәис Сафиуллин – баянда уйнау сәнгатен тагын да югарырак баскычка күтәрүдә дистәләрчә еллар армый-талмый хезмәт иткән, татар башкару сәнгате үсешенә зур өлеш керткән шәхесебез.

Рәис Сафиуллин 1926 елның 20 октябрендә Татарстанның Кама Тамагы районы Бәрлегуҗа авылында дөньяга килә. Әтисе Шаһимәрдан абзый – укытучы, әнисе Гаҗилә апа гади колхозчы була.

Алты яшьтән үк музыкаль сәләте ачылган Рәискә әтисе үзе уйнаган көйләрне гармунда уйнарга өйрәтә. Малай тиз арада Бәрлегуҗа авылының оста гармунчысына әйләнә. Аулак өйләрдә, клубта оештырылган күңел ачу кичәләрендә, концертларда еш катнаша.

Шулай бервакытны мәктәпкә берничә патефон алып кайталар. Тәлинкәдәге көйләр арасында гармунчы Гани Вәлиев башкаруында «Бишле бию» һәм «Салкын чишмә» көйләре була. Шул тәлинкәне тыңлаганнан соң, мәктәпнең 4 нче сыйныф укучысы Рәис күңелендә гармунда оста итеп уйнарга өйрәнү теләге тагын да көчәя. Һәм ул профессио- наль гармунчының уйнавына охшатып башкару алымнарын үзләштерә башлый. Көн дә сәгатьләр буена кулыннан гармунын төшерми.

1941 елның июне миллионнарча кешеләр язмышына кискен үзгәрешләр кертә. Инде җидееллык мәктәпне тәмамлыйм да Казанга укырга барам дип кенә торганда, Рәисне дә МТСның трактор бригадасына хисапчы итеп куялар.

Шулай да Казанга күчеп килү нияте белән ул 1943 елны Казан елга техникумына укырга керә.

Көннәрнең берендә, Рәис бүлмәсендә дәрес әзерләп утырганда, тулай торак коменданты Әхмәт абый килеп керә дә:

– Энем, сине гармунда яхшы уйный диләр, – дип сүз башлый. – Кая, миңа да уйнап күрсәт әле.

Рәис, гармунын кыю гына алып, берничә көйне җиренә җиткереп уйнап күрсәтә. Әхмәт абый аңа:

– Син елга техникумына ялгыш кергәнсең, син артист булырга тиешле кеше. Үткән ел театр училищесы ачылды бит, теләгең булса, мин сине анда алып барып күрсәтә алам, – ди.

Елга техникумының 3 нче курсын тәмамлагач, 1946 елның җәендә, Рәис Сафиуллин театр училищесына керү имтиханнары тапшыра. Училище директоры Сәет Булатов һәм режиссура буенча укытучы Ширияздан Сарымсаков Рәисне шунда ук 2 нче курска кабул итә.

Театр училищесында Рәис Сафиуллин зур тырышлык куеп укый. Бигрәк тә музыка теориясен тирәнтен үзләштерергә тырыша. Сәет ага Булатов, Рәиснең тырышлыгын күреп, аңа венский гармун, ә соңрак Тула шәһәрендә эшләнгән баян алу әмәлен дә таба. Хәзер егетнең бар теләге – баянда яхшы итеп уйнарга өйрәнү.

1949 елда, театр училищесының беренче чыгарылыш курс студентлары көче белән, Таҗи Гыйззәт пьесасы буенча куелган «Шомлы көннәр» спектакле диплом эше итеп әзерләнә. Рәис Сафиуллинга бу спектакльдә төп рольне бирәләр. Егерме өч яшьлек егет психологик яктан шактый катлаулы Биктимер карт образын зур осталык белән башкара. Дәүләт имтиханнары комиссиясе аның уенын югары бәяли. Училищеның бу чыгарылышыннан (32 кеше) 5 кеше Г. Камал исемендәге Татар дәүләт академия театрына эшкә җибәрелә, шулар арасында Рәис Сафиуллин да була.