Фрыда Гурэвiч: Летапiсны Новгородок

У гарманiчнай натуры Ф.Д. Гурэвiч спалучаліся актыўны ўдзел у багатым знешнiмi падзеямi жыцьцi з імклiвым ростам i дасканаленьнем унутранага свету. Уся яе жыцьцёвая энэргiя з юнацтва была накіравана на самаадукацыю, яна iнтэнсiўна ўпiтвала i засвайвала культурныя каштоўнасьцi, спасьцiгала навуковыя веды, якія былi цяпер у яе распараджэньнi, перш за ўсё, традыцыi пецярбургскай навуковай школы. I тое, што Ф.Д. Гурэвiч стала не толькі вучоным з шырокiм навуковым кругаглядам, але i надзвычай эрудзiраваным чалавекам у галiне мастацтва, лiтаратуры, музыкi, цікавым суразмоўцам, якi мог на роўных гаварыць с любой навуковай альбо тэатральна-мастацтвазнаўчай аўдыторыяй, з’яўляецца цалкам яе асабістай заслугай, вынікам яе няўёмнай цiкаўнасьці, прагі да пазнаньня розных бакоў жыцьця i людзей. Трэба сказать, што гэтую юнацкую захопленасьць i тое, што мы называем маладой душой, яна захавала да канца сваiх дзён. Дасёньня многiя, хто ведаў яе, памятае яе звонкi голас, успамiнае як лёгка яна збіралася, пачуўшы аб якім-небудзь цiкавым мерапрыемстве — лекцыi, канцэрце, сустрэчы з пiсьменьнікамi альбо журналiстамi. Як i ўсіх прыстойных людзей, яе захапіла хваля дэмакратызацыi i свабоды слова ў канцы 80-х гадоў, дадала свежы струмень жыцьцёвай сiлы i аптымiзму ў яе адкрытую на ўсякую добрую справу душу. У гэтых адносiнах яна была нашмат маладзейшая за некаторых сваiх больш маладых калег.

Пачаўшы свой шлях у навуцы як гiсторык-медыевiст, які мае справу, галоўным чынам, з пiсьмовымi крынiцамi, Ф.Д. Гурэвiч, дзякуючы свайму сапраўды бурнаму навуковаму тэмпераменту, скора змянiла прафесiйную арыентацыю, звярнуўшыся да рэчавага матэрыялу, да археалогii, якая стала яе сапраўдным прызваньнем. Хаця вопыт работы з пiсьмовымi помнiкамi, вельмі спатрэбiўся ёй пазней, значна пашырыўшы крыніцавую базу i храналагiчныя рамкi яе даследваньняў, даючы большую аргументаванасьць i доказную сiлу яе высновам. Супастаўленьне рэчаў з дадзенымi пiсьмовых крынiц, перш за ўсё, летапiснымi звесткамi, — трывалая i характэрная рыса яе даследчыцкага падыходу, пачынаючы з першых археалагiчных адкрыцьцяў.

Яшчэ да Вялiкай Айчыннай вайны, яна звярнулася да археалагiчнага помнiка славянскага паганства — Збручскага iдала, напiсала падрабязны артыкул аб ім. Дасёньня гэта праца застаецца адзiным падрабязным апiсаньнем славутага помнiка. Пасля вайны Ф.Д. Гурэвiч канчаткова звязала сваю навуковую дзейнасьць з археалогiяй.

Папрацаваўшы некалькі палявых сезонаў на раскопках Старой Ладагi — у экспедыцыi, начале з членам-карэспандэнтам АН СССР В.I. Раўданiкасам, Фрыда Давыдаўна Гурэвiч у 1949-1951 гг. звярнулася да археалагiчнага даследваньня зямлi старажытных прусаў — Калiнiнградскай вобласьцi, якая пасля вайны адышла да СССР. Яна стала першым савецкiм даследчыкам, які пачаў археалагiчныя пошукi ў гэтым буйнейшым регiёне i памежных з iм тэрыторыях, адкрыла шмат невядомых раней гарадзiшчаў, селiшчаў, магiльнiкаў. Вынікам гэтага стала вялікая работа “Из истории Юго-Восточной Прибалтики в I тысячелетии н.э. (По материалам Калининградской области) (МИА. 1960. № 76. С. 328-451), дзе даецца абагульняючая характарыстыка тыпу паселiшчаў, гаспадаркі, эканамiчнага i сацыяльнага жыцьця старажытных прусаў. Асабліва варта вылучыць праблему этнiчнай гiсторыi i этнiчнага складу Паўднёва-Ўсходнай Прыбалтыкi ўвогуле, у першую чаргу Ўсходняй Прусіі—Калiнiнградскай вобласьцi. На аснаваньнi матэрыялу, якi яна сама здабыла i якому дае сваю iнтэрпрытацыю, Фрыда Давыдаўна прыходзiць да высновы аб устойлiвасьцi этнiчнага складу гэтага регiёну ў I i пачатку II тысячагоддзя н.э., які складаўся, галоўным чынам, з розных прускiх плямёнаў, культура якiх, развiваючыся самастойна, знаходзiлася ў цесным узаемадзеяньнi з культурамi як блiзкiх, так i вельмі аддаленых суседзяў — балтыйскiх, славянскiх, германскiх плямёнаў, так сама, як i з культурай народаў Цэнтральнай Еўропы i Прычарнамор’я. У гэтай першай вялікай рабоце праявiлiся рысы яе навукова-даследчыцкай дзейнасьцi, якія адрозніваюць i ўсе наступныя яе працы, — спалучэньне фiлiграннага аналiзу канкрэтных рэчаў з шырокiмi выхадамi да праблемаў гiсторыка-сацыяльнага, этнагенетычнага i культурнага значэньня. Кожную рэч яна разглядае з боку яе прызначэньня, функцыянальнага выкарыстаньня, храналагiчнай прыналежнасьцi, не выпускаючы з вiду i фармальна-мастацтвазнаўчыя дэталi (у гэтым плане для Ф.Д.Гурэвiч не існуе нiчога дробнага альбо нязначнага, усё прымаецца да ўвагi i знаходзiць сваё тлумачэньне), у сукупнасьцi з iншымi матэрыяламi, часам вельмі рознароднымi, i ў супастаўленьнi з матэрыяламi другiх археалагiчных арэалаў i комплексаў. Такiм чынам, яна адкрывае цэлыя гiсторыка-культурныя пласты, якія ў суадносiнах з пiсьмовымi крыніцамi як бы самы па сабе выводзяць аўтара да заключэньняў, што маюць абагульняючае тэарэтычнае значэньне. Iншымi словамi, Ф.Д. Гурэвiч прадстаўляе сабой той рэдкі тып вучонага, якi аднолькава валодае майстэрствам канкрэтнага аналiзу матэрыялу i яго глыбiннай iнтэрпрэтацыяй, разглядам асобнай рэчы ў розных гiстарычных, этнiчных i культурных вымярэньнях i розных зрэзах часу. I ў выніку ёй удаецца аднавіць нейкую бачную панараму жыцьця людзей далёкiх ад нас эпох з iх заняткамi, гандлёвымi i культурнымi сувязямi, рэлiгiйнымi прадстаўленьнямi.