Александр Станюта: Стэфанія

Пра нешта ж мы гаварылі тады з ёю — але вось пра што?

Пра штосьці ж яна распытвала мяне ў тыя дні і вечары? Так, зразумела, пра вайну і пра тое, як мы тут, у Мінску, ацалелі. I што ж я расказваў ёй?

Тады яшчэ, мабыць, не шмат. Усё было яшчэ надта блізкае, не гатовае да таго і пакуль што проста прыцішылася ў цярплівым чаканні.

Ва ўсякім разе не думаю, каб на той час я здолеў ёй уцямна расказачь, як нас ледзь не расстраляў нейкі п’яны капітан у двары бабулінага дома ў першыя гадзіны пасля вызвалення горада за тое, што мы жылі тут у акупацыі. Ён паставіў усіх у рад перад сабою і, стоячы з пісталетам ля нашай лаўкі пад высокімі кустамі бэзу, усё дамагаўся нашага адказу — страляць яму спярша дзяцей або дарослых. Суседка ў акулярах, настаўніца Іванова, непрыкметна павяла мяне да сябе, пасадзіла за столік з паперай і алоўкамі, і там я пачуў прыглушаную кароткую аўтаматную чаргу. Гэта п’янага капітана застрэліў, выклікаўшы на вуліцу, паранены ім перад гэтым у руку малодшы афіцэр.

I не расказваў я тады ёй, прыгожай і вясёлай жанчыне, да якой яшчэ не зусім прывык, пра тое, як раней, у яркі ад сонца і ціхі дзень, за мною, шпурнуўшым вялікі камень у дзверцы пустога «опель-алімпіі» на вуліцы, прыйшоў у той самы двор і стаў, гледзячы на нас з бабуляй, якая чысціла на ганку бульбу, высокі і прамы чалавек у шэрым пінжаку, вайсковых шэра-зялёных галіфэ і ззяючых вузкіх ботах. Я спалохаўся так, што ў тым маім здранцвенні, бадай, адчуў, ужо і штосьці стомлена- безуважнае, хай бы толькі неяк скончылася гэтае бясконцае жудаснае імгненне. А ён не дастаў пісталета, адно моўчкі глядзеў і чамусьці больш на бабулю, а потым павольна пайшоў. Але я ў адрозненне ад яе, якая нічога і не падазравала, усё зразумеў так добра, што гэта ўжо ніколі не забывалася, нават і тыя срэбныя пырскі вады з чыгунка, што ўзляцелі ад кінутай туды бабулінай рукою белай бульбіны.

I пра тое, як немцы везлі на аэрадром забітага ў сваёй спальні мінай гаўляйтэра Беларусі Вільгельма Кубэ, я таксама не расказваў тады. А мы, хлопцы з вуліцы Талстога, добра бачылі гэта, седзячы на травяністым адхоне ля Заходняга моста (там некалі, казалі дарослыя, праязджаў бацька пасля парада на сваім ярка-рыжым Агеньчыку з белымі, пашытымі маці павязкамі на нагах). На лафеце ад вялізнай гарматы ў брудна-шэрых разводах камуфляжу — мы тады думалі, што ад «Берты», — стаяла труна, пакрытая чырвоным сцягам са свастыкай у белым крузе. Наперадзе і ззаду ехалі чорныя легкавыя машыны і матацыклеткі. Усё гэта неслася па бязлюднай вуліцы хутка, у нейкім змрочным і пагражальным парадку, мы гэта бачылі і адчувалі. Быццам знішчальная хваля потым пракацілася па такіх мінскіх вуліцах, як Беламорская, дзе ўсе хаты стаялі спусцелыя, з расчыненымі насцеж дзвярыма. Жыхароў адтуль вывезлі — і назаўсёды. Казалі, такіх вуліц было б больш, калі б цяжарнай удаве Кубэ мясцовая жанчына, ейная ўрач, не параіла спынідь арышты і пакаранні мінчан, усю гэтую помсту акупацыйнай улады, у імя ўдалых блізкіх родаў і будучага дзіцяці.

Я шмат чаго тады не расказваў.

Hi таго, як прыдумаў забіваць у ганак вялікія цвікі, каб немцы, што ўжо занялі Мінск, спатыкаліся і падалі, уваходзячы да нас у хату.

Hi пра снежкі, якія ляпіў у двары ля павеці ў адлігу, а пасля марозіў, і якімі аднойчы «абстраляў»-такі з палісадніка вялікі, мякка-вуркатлівы чорны «хорх», адкуль толькі паглядзеў на мяне, прамільгнуўшы, заклапочаны нечым зусім іншым, пажылы гарбаносы твар пад высокай фуражкай з арлом.

I ні пра тое, як уранку мы падкраліся да нерухома ляжачага на замёрзлых памыях нямецкага салдата і ляп­нулі па ягонай касцы самапалам, каб лічыць, што гэта ўсё ж мы забілі яго, калі ён толькі сапраўды мёртвы, а не п’яны.

Нарэшце, я проста не змог бы як след расказаць пра той вечар, калі нямецкі патруль, заўважыўшы шчыліну святла ў заштораных вокнах, прастрачыў з аўтамата нашу кватэру з вуліцы, і некалькі куль прайшлі паміж намі, нікога не зачапіўшы, калі мы ўсе былі ў адным малюпасенькім пакойчыку, — дзіркі потым знайшлі ў шпалерах і ў чорным крузе рэпрадуктара.

Не, хутчэй за ўсё нічога з гэтага я маці не расказваў, калі яна толькі прыехала, ўсё гэта неяк забылася на час. I страх начных бамбёжак, цяжкі, быццам камень у жываце, які паўтараўся і ўдзень, як толькі пачыналі страляць нямецкія зеніткі са сваіх гнёздаў на дахах універсітэцкага гарадка. I наадварот, асляпляльныя ночы тых налётаў нашых бамбардзіроўшчыкаў, калі яны не білі ўсляпую, а спярша «вешалі ліхтары» на парашутах, каб пацэліць у станцыю, — і ўсе ў двары стаялі і радаваліся, не баючыся блізкіх выбухаў. Даўжэзныя промні нямецкіх пражэктараў, быццам хадулі веліканаў, хісталіся ў небе, а то калі і лавілі, трымалі і вялі ў сваім скрыжаванні цацачны срэбралітны сілуэт самалёта, які абступалі белыя воблачкі зенітных разрываў. I тое, як тыдні праз тры пасля вызвалення горада немцы прыляцелі бамбіць яго, і раніцай на траве пад плотам ляжалі з глінай у вачах і роце браты Ушпянскія, з якімі мы разам гулялі ў апошні вечар.