Александр Станюта - Стэфанія

Я ж праваслаўная — хрысцілі так, выхоўвалі. Але чамусьці мне, дзяўчынцы, цікава было ў касцёле. I ў «чырвоным», і каля Залатой Горкі — Святога Роха. Тут, напрыклад, вельмі прыцягвала такая «кампазіцыя» — Ісус, яслі, у якіх ён нарадзіўся, ослік. Можа, ужо тады я адчувала ў гэтым нешта тэатральнае, нешта ад сцэны з дэкарацыямі?..

— А калі бачыш проста вуліцу, месца на ёй, якое помніцца здаўна? Той дом на Мяснікова вуліцы, чырвоны... Адзін ці два? У адным быў некалі Інтымны тэатр — я ўжо гаварыла. Дык вось, калі пабачу гэта месца, той стары дом з нейкай не па-цяперашняму чырвонай цэглы, то адчуванне такое... Ну, быццам напаткала чалавека, якога ведала, але не бачыла так доўга, што ўжо і ўспамінала, а ён — вось, зноў перад вачыма, ён недзе існаваў увесь той час. Не, гэта цяжка растлумачыць. Хто ведае, можа, ўсё даўняе неяк захоўвае ў сабе і тое чалавечае, чым напітвалася раней, ад знікшых ужо людзей. I пры сустрэчах дае адчуць усё тое, сагрэтае калісьці мноствам жыццяў, галасоў і рук... Быццам выходзіць гэтым да цябе насустрач з вечнай ракі часу...

— I я таксама заўважыў нешта падобнае ў нашым Мінску. 3 дзіцячага пасляваеннага жыцця, з юнацкіх пяцідзесятых — не-не ды раптам нешта выйдзе і наблізіцца, — вось хоць бы музыкай з балкона нечага, дзе белая гардзіна калышацца ад ветру, а па-за ёй быццам знаёмы хуткі сілуэт...

— Заўсёднае... Так ці інакш — ва ўсіх, ва ўсе часы. Так, я ўпэўнена.

— Але ў Мінску нешта асаблівае. Такі рэльеф прасторы, часу, які, можа, не адчуваецца болей нідзе. Таму, што захаваўся ён у лічаных ужо будынках, у амаль няўлоўных рысах.

— Ну што ты хочаш, хто тут толькі не бываў і не таптаў, не руйнаваў.

— Але тое, што ацалела, можа даць адчуць зашмат. I менавіта так, як чуецца вялікае ў малым. Як акіян чуецца з той ракавіны, што паднёс да вуха.

— А я вось думала не раз, што ў акіяне чалавечага жыцця і часу трэба старацца мець такое, на чым плысці. Мець у сабе гэта. Калі не апантанасць, дык захапленне, адданасць нечаму — навуцы ці мастацтву, дый любой дсюрай справе.

Ну, адным словам... любіць на свеце нешта трэба. Вось з гэтым і ў буры можна выплысці. А біцца з турамі жыцця і часу сам-насам, не абароненым любоўю і адданасцю, — вельмі ўжо цяжка. Можа, безнадзейна.

43

Адна з яе любімых кніг апошняга часу — успаміны Алісы Коанен. Дваццатыя, трыццатыя гады, свет маскоўскіх тэатраў, далёкія замежныя гастролі гэтай зоркі сцэны — таксама ўжо далёкай.

— А для мяне гэта ўсё так блізка! Я быццам бачу... I так добра разумею! Я ж яе памятаю, Коанен, так... Яна пайшла з МХАТа перад новым сезонам, перад дзвюма сваімі новымі ролямі ў гэтым тэатры; адна з іх — Анжэліка ў «Прытворным хворым» Мальера. Пайшла да Марджанава, у ягоны «Свабодны тэатр», здаецца, так ён называўся. А Марджанаў пазнаёміў яе з Аляксандрам Якаўлевічам Таіравым. Яна была здзіўлена: такі малады!.. Разумееш, там, у МХАТе былі фігуры славутыя, пачцівыя — ну, Станіслаўскі і іншыя. А гэты — невядомы яшчэ, малады... А потым яна якраз у Таірава і займела па сутнасці свой тэатр: ролі Адрыяны Лекуврэр, Эмы Бавары, Жырафле Жырафлі ды яшчэ Сакунтамы ў п’есе Калідасы. Іграла і ў папулярным тады «Пакрывале П’ерэты»... А якія гастролі! Міклашэўская, адна з самых прыгожых актрыс Камернага тэатра, дубліравала Коанен у некалькіх маскоўскіх спектаклях. А яны з Таіравым ездзілі і ў Мексіку, і ў Бразілію — ігралі і адпачывалі...

Яна гаворыць пра гэта з лёгкай усмешкай, у якой — захапленне, спачуванне, разумение і нешта яшчэ, што не адразу можна пазначыць дакладнымі словамі. Можа, і адчуванне, што ўсё гэта — не толькі яе час, свет, але і яе ўзровень. Прынамсі, яе сённяшняй, хаця апошняя яе паездка ў мінулае лета была не ў Бразілію, а ў Брэсцкую вобласць, дзе польскі рэжысёр здымаў з ёй у ролі нянькі фільм па Бунінскай «Наталі». Гэта тым летам мы сядзелі ў скверы опернага тэатра, перад клумбай з чырвонымі сальвіямі, і яна гаварыла пра Алісу Коанен:

— Зразумей, Коанен пайшла з МХАТа, як ішлі некалі мастакі з акадэміі мастацтваў. Свабоды, імправізацыі, — вось чаго прагнулі. Маладосці, жыцця... Ну, сумна ёй стала ў МХАТе: сістэма, практыкаванні...

А зараз маці вярнулася з Першага фэсту беларускіх тэатральных зорак «Маладзечанская сакавіца». I вярну­лася, як заўсёды, з такім зразумелым і неабходным для сябе пачуццём свабоды — мастацкай і жыццёвай. I я міжволі ўспомніў тое адчуванне, што ўзнікла, калі тэатр вярнуўся ў Мінск пасля вайны, і я ўбачыў яе. Цяпер я ведаю, што тады мяне здзівіла і ўразіла ў амаль незнаёмай прыгожай жанчыне з светлымі валасамі, у светла-зялёным касцюме. Гэтага я не прыкмячаў да той пары ні ў адной жанчыне, увогуле ні ў каго з людзей — менавіта свабоды, той унутранай лёгкасці, нават нібы святочнасці, якая, нягледзячы ні на што, рабіла іншым, асвятляла ўсё звыклае. Гэта свабода людзей творчасці — яна дапамагае жыць.