Адам Мальдзіс - Падарожжа ў XIX стагоддзе

Побач з рэвалюцыйнымі настроямі ў «Добрых весцях» яскрава праявілася дробнашляхецкая абмежаванасць паэта, ён падзяляў пашыранае тады ўяўленне, што дзеля перамогі над царскім самаўладствам трэба аб'яднаць усе сілы грамадства — і сялян, і шляхту:

Салідарыстычныя ілюзіі бачны і там, дзе Сыракомля вызначае рысы грамадства будучага. Сацыяльная праграма паэта — праграма утапічная:

І ўсё ж, нягледзячы на супярэчнасці, верш «Добрыя весці» — адзін з найбольш яскравых вершаў Сыракомлі ў залучанскі перыяд яго творчасці. У творы выразна праявіліся рэвалюцыйныя, антысамадзяржаўныя перакананні аўтара. І выказаны яны на беларускай мове, мове народа, які быў для паэта заўсёды блізкім і родным.

З Залуча Сыракомля часта выязджаў у Мінск, дзе, як ён сам пісаў, знаходзілася бліжэйшая кнігарня. Па дарозе ўважліва прыглядаўся да навакольных краявідаў, да жыцця шляхты і сялян. Свае ўражанні занатоўваў у тоўсты сшытак. Так нарадзіліся «Вандроўкі па маіх былых ваколіцах», якія выйшлі з друку ў 1853 годзе. «Фальварак Залуча», «Дарога ў Мір», «Хроніка мінулага Нясвіжа», «Дарога ў Свержань», «Стоўбцы», «Койданаў» — вось назвы асобных раздзелаў гэтай рэдкай сёння кнігі.

«Вандроўкі па маіх былых ваколіцах» багаты звесткамі аб мінулым заходняй часткі былой Мінскай губерні, аб побыце яе жыхароў. Гэтыя звесткі і сёння маюць цікавасць для этнографаў, фалькларыстаў, гісторыкаў і проста чытачоў. Аўтар падрабязна апісвае звычаі, вопратку, ежу, жыллё беларускага селяніна, са спачуваннем ставіцца да яго нядолі, з павагай — да яго сумленнасці і народнай мудрасці. «У вёсках народ убогі,— піша Сыракомля пра наваколле Залуча.— Працуе ён на нёманскіх плытах або на полі — сваім і панскім; у двары — пан арандатар або аканом, на пясчаных нівах — часцей за ўсё неўраджай. Часам больш ранні разліў Нёмана, эпідэмія, спякотнае лета, марозная зіма, карысныя або шкодныя для гаспадаркі дажджы — вось і ўсе факты мясцовага мінулага, захаваныя ў народнай памяці».

Параўноўваючы сялян з ваколіц Міра і Стоўбцаў, аўтар прыходзіць да вываду, што ўсім ім уласцівы аднолькавыя рысы — усе яны «гавораць беларускай гаворкай, адносяцца да грэка-рускага (праваслаўнага.— А. М.) ці каталіцкага веравызнання, аднак іх звесткі ў пытаннях рэлігіі абмяжоўваюцца веданнем пацераў, прыроджаная для ўсіх славян сумленнасць забяспечвае высокую маральнасць, а просты здаровы розум замяняе навуку».

Такія ж агульныя рысы ўласцівы сялянскаму побыту. Даючы «агульны нарыс літоўскай (г. зн. беларускай.— А. М.) вёскі» з ваколіц Слуцка, Нясвіжа і Стоўбцаў, пісьменнік перш за ўсё спыняе ўвагу на доме: «Вось доўгая і вузкая, звернутая бокам да вуліцы будова з чатырма маленькімі вокнамі. Яе сцены ўзведзены з круглых яловых або сасновых бярвенняў і пакрыты саламянай страхой, часцей за ўсё маляўніча пашарпанай і квітнеючай зялёным мохам. Выдаўбленая драўляная калода выступае над ёю ў ролі коміна». Далей ідзе такое ж падрабязнае апісанне дзвярэй, прызбы, клеці, старой галіністай грушы, гумна, «шчуплага, бы той кавалак хлеба, які спажывае наш селянін».

Змрочнае ўражанне робіць унутраная абстаноўка вясковай хаты: «Там цёмна, часта дымна і вільготна; адзінай мэбляй і ўпрыгожаннем служыць вялікая печ ля парога. На ёй у дні марознай зімы тоўпяцца дзеля цяпла старыя і дзеці». Акрамя печы, у хаце бачны яшчэ стол, абразы на покуці, лавы ўздоўж сцен, жорны — вось і ўся карціна, якую аўтар «наўмысна не хоча паэтызаваць і прадстаўляе ва ўсёй рэчаіснай праўдзе».