Василий Ширко: Дзед Манюкін і ўнукі

— Затое як пахнуць яны, Чамярына Янаўна!

— Каму што, а дурню ступа. Што твой смурод, іх водар у параўнанні з маёй атрутай! Тысячы людзей косіць рак. Жахлівая пухліна жыўцом з'ядае чалавека. Ад яе няма ратунку. Толькі я магу тую пухліну адолець. Мой яд, я, мая атрута…

— Кіньце хваліцца, — зарагатаў малады чалавек, — я, мой, мая… рак вам не моль і не вусні на капусце. Старая кабета, а брэша, як малое шчаня.

Чамярына Янаўна падскочыла з месца, забегала вакол юнака, размахваючы кулакамі. Твар яе пачырванеў, губы падцяліся…

— Ты чуеш, грыб-смурод, — крычала яна, — ніхто яшчэ мяне так не абражаў, ды я, ды я цябе на парашок сатру, увесь твой род атручу!

Мае сумненні развеяліся, як дым. Чамярыца сварылася з грыбам вясёлкай. Уся аж дрыжыць ад злосці. Шкада, калі разбягуцца, надта ж хочацца паслухаць іх гаворку да канца.

— Во, во, атруціць вы зможаце, — не здаваўся грыб, — а вылечыць — кішка тонкая. Каму вы трэба? Вунь на паляне колькі сясцёр вашых жухне. А я тут адзін. Калі хочаце ведаць, то я ад добрай тузіны хвароб магу вылечыць і чалавека, і звера. Мой настой на гарэлцы куды даражэй за хвалёны жэньшэневы. Ды што гэты жэньшэнь, яго ў агародах разводзяць. Дарэчы, вас таксама ўбачыш і на сметніку, і на лузе, вы непераборлівыя, адным словам, ваш род нешляхетны.

— Ха-ха-ха, шляхціц-смурод! — рагатнула Чамярына Янаўна. Тут ужо грыб ірвануўся з месца, ухапіў бабулю за жоўты каптан, давай яе тузаць, крычаць.

Не люблю я, каласочкі-красачкі, калі старэйшых крыўдзяць. Сам не маладзён. Выйшаў са сваёй хованкі, ступіў да бабулі з хлапцом.

— Кіньце спрачацца, — кажу, — я магу рассудзіць, хто з вас лепшы лекар.

Грыбу вясёлцы і мову адняло. Хуценька схаваўся за бабулю, а тая не спалохалася, не ўпершыню бачыць чалавека.

— I як жа ты рассудзіш нас? — пытае.

— Вельмі проста. У нашай вёсцы адна жанчына пакутуе ад рака. Яе лячылі і ў мястэчку, і ў вялікім горадзе, вазілі да ведзьмароў, шагтгух — не памагае. Цяпер дома ляжыць, чакае смерці. У беднай сямёра дзяцей, усе малыя. Сіротамі застануцца. Людзі шкадуюць яе: рукадзельніца, пявуння. Хто з вас зможа вылечыць гаротную? Вы, Чамярына Янаўна, ці вы, пан Вясёлка?

— Я не вылечу рак, — прашаптаў грыб, высунуўшы галаву з-за спіны Чамярыны. — Вылечу хворыя ногі, рукі, нават жабу грудную, а тут, даруйце, я — бездапаможны.

Чамярына Янаўна пераможна глянула на грыба вясёлку, пэўна, назнарок заціснула доўгімі пальцамі нос, усміхнулася.

— Не раз клялася я не памагаць людзям. Вынішчаюць яны маё племя, плёткі праз яго распускаюць, але так і быць, каб нос падцерці гэтаму шляхціцу-самазванцу, я вылечу вашу рукадзельніцу.

Чамярына Янаўна падышла да высокай расліны з тоўстым сцяблом. Яе лісты пасохлі, галава схілілася долу.

— Гэта мая бабуля, — сказала Чамярына Янаўна, — нядоўга ёй жыць. Шмат зла зрабіла яна не па сваёй волі. Яе лістамі атруціліся два зайцы, два дзікі і нават адно ласяня. Шкадуе бабуля, што памрэ і ні чалавек, ні звер не скажа пра яе доброга слова. Вось вы выкапайце яе з карэннем, памыйце, высушыце, настойце на спірце, і праз тыдзень…

Чамярына Янаўна нахілілася да майго вуха і пачала ціха шаптаць. Мусіць, баялася, што пра яе таямніцу пачуе грыб вясёлка.

— Толькі памятайце, — сказала ўжо ўголас, — гэты настой паможа толькі тройчы. Адзін раз чалавеку, другі раз зверу, а трэці раз птушцы… Божа, уратуй вас, не пазбавіцца ад яго пасля гэтага.

Я паабяцаў Чамярыне Янаўне выканаць усё, што яна сказала. Нарваў верасу, выкапаў чэмер-чамярыцу і падаўся дадому.

Праз тыдзень пераступіў парог хворай жанчыны. Падбадзёрыў яе, развесяліў.

— Вылечу цябе, — кажу, — ёсць у мяне чарадзейныя кроплі. Накапаў я чэмер-чамярыцы ў лыжку, папрасіў жанчыну выпіць. Яна выпіла і адразу заснула. Шэсць дзён хадзіў я да яе раніцай, днём і вечарам. На сёмы жанчына паднялася з пасцелі. Дзеці плакалі ад шчасця. Не салгала, не падвяла Чамярына Янаўна. I я баяўся ашукацца, падвесці яе. Настой чамярыны насіў заўсёды з сабою, не дай бог хто-небудзь знойдзе…

Неяк на двор наш прыбіўся худы, зблажэлы мядзведзь. Бурая поўсць у крыві, з рота белая пена валіць. Мы з бабай спалохаліся, схапіў я стрэльбу, хацеў забіць мядзведзя, а ён жаласна глядзіць на мяне малымі чырвонымі вочкамі, усё роўна як просіць ратунку. Шкада стола Мішку. Прынёс яму малака, хлеба. Не есць. 1 тут, каласочкі-красачкі, успомніў я пра чэмер-чамярыцу. Наліў у скавараду вады, накапаў туды чамярынага настою і паднес Мішку. Той давай жлукціць ваду. Выпіў і глядзіць на мяне, маўляў, яшчэ давай.