Василий Ширко - Дзед Манюкін і ўнукі

Пастарэў Сомік і стаў яшчэ болыным скнарам. Сядзе вячэраць — дзверы на завалу зачыняе, не дай бог хто-небудзь зойдзе, давядзецца запрашаць да стала. I еў похапкам, усё роўна як на цвіку сядзеў.

Ні ў кога ў вёсцы не было такіх сетак, трыгубіц, венцераў, як у Соміка. Па ніткі ён ездзіў у горад. Купляў моцныя, капронавыя, каб ніякая рыбіна парваць не магла.

Вязаў ён сетку з гэтых нітак і варушыў сваім шырокім зубастым ротам. Людзі казалі, замовы шэпча, а яны ў яго ад чорта. Навучыў замовам Соміка вядзьмак Нупрэй. Страшны чалавек. Праўда ці няпраўда. але знікаў ён з дому ў Піліпаўку, перакідваўся ў ваўкалака. Гойсаў з воўчай зграяй. Залазіў у хлявы, душыў авечак, свіней і нават кароў. 3-пад шэрай поўсці там-сям віднелася чалавечае цела. Паляўнічыя не раз бачылі стракатага воўка. Ён вылучаўся ад іншых. Вялізны, мацёры і хітры: ніколі не падпускаў мыслівых блізка. Усё ж аднойчы ўдалося яго параніць.

“Ваўкалак!” — пазналі па крывых слядах паляўнічыя. Былі тыя сляды куды большыя, чым у звычайнага воўка.

Доўга гналася пагоня за ваўкалакам. Ён, як ні дзіўна, не ў лес уцякаў, а пёр у вёску. Сляды прапалі каля Нупрэявай хаты. Ваўкалак як скрозь зямлю прваліўся. Перажагналіся мыслівыя і па хатах разышліся.

Назаўтра па вёсцы папаўзлі чуткі, што Сомік ні свет, ні зара доктара да Нупрэя прыводзіў: парэзаў нагу той. Людзі ў нас спагадлівыя, але ніхто апрача Соміка, не наважыўся праведаць Нупрэя.

Сомік штодня насіў Нупрэю рыбу. Дзівіліся людзі: за якую такую ласку рыбалоў-скнара дагаджае ведзьмаку. А Сомік вяртаўся звычайна апоўначы. Казалі, што быццам у падзяку за рыбу Нупрэй перад смерцю перадаў Соміку свае чары і замовы. Вось і варушыць Сомік слінявымі губамі, як жаба жабрамі, штосьці шапоча. Вочкі, сеткі, вяжа вузенькія, каб і малеча не ўцякла.

А рыбы, між іншым, у рэчцы станавілася ўсё менш і менш. Сомік як звар’яцеў. I ў нераст, і зімой не даваў рыбе перадыху. Рубіў палонкі, ставіў кошыкі, венцеры, а то і з булавой хадзіў па лёдзе. Убачыць праз лёд шчупака — гахне булавою, той, аглушаны, каменем на дно падае. Не дастане яго Сомік, а зубы шчэрыць, яму весела — забіў.

Гром грыміць, пярун смаліць, маланкі крыж-накрыж, лівень, а Сомік на рэчку з сеткамі прэ. Ні гадзіны перадыху рыбе: каламуціць ваду, лезе пішчом у норы і ўсё нешта шэпча пад нос, шэпча. Ужо не тры торбы налаўлівае за дзень, а сем. Нават сабакі і каты не паспявалі з’ядаць рыбу, і яна гніла пад вокнамі. Смурод на паўвёскі.

"Што ты, нехрысць, робіш? — сарамацілі Соміка людзі, скора ў рэчцы ніводнай рыбы не застанецца. Спыніся!"

Рагоча Сомік. Ні просьбы, ні грозьбы на яго не дзейнічаюць. Наадварот, у ярасць прыходзіць: хапае самыя болыпыя сеткі і прэ на рэчку. Здаецца б, і бацьку роднага за рыбу прадаў. Хцівы!

Аднойчы прачнуўся Сомік сярод ночы. Лыпнуў вачыма: побач каля яго пасцелі дзядок барадаты ў белым. Сомік загаварыў да яго. Маўчыць — не адказвае. Рашыў тады лямпу запаліць, каб лепей разгледзець дзядка. Чыркнуў запалкай — не загарэлася, чыркнуў другой — таксама. Цэлы карабок спаліў, але так і не здабыў агонь.

— Не старайся! — загаварыў нарэшце дзядок. — Слухай сюды. Выкінь вон усе свае рыбацкія прычындалы і на рэчку больш не хадзі. Гэта першае папярэджанне.

Сказаў так дзядок і знік. Пэўна, разумнаму б навука, а Сомік толькі пасмяяўся. Быў ён не з палахлівага дзесятку. Ведзьмака не збаяўся, а тут нейкі дзядок яму ўказ. Апрануўся цяплей, прыхапіў свае снасці і пацялёпкаўся на рэчку. Ідзе і шэпча: Чэрці, чэрці! Памажыце рыбу перці. Аддам жонку і дзеці, Каб не было дзе рыбу дзеці.

Да самай раніцы поўзаў Сомік па рэчцы. Закідваў сеткі, ставіў венцеры, боўтаўся з таптухаю, але ніводнай рыбы так і не злавіў. Удача нібыта адвярнулася ад яго. Страшна стала. Так ні з чым і вярнуўся дадому.

Стаў скідаць з сябе мокрую адзежу, а рукі і ногі рыбнай луской пакрыты. Ён здзіраць яе, змываць. Нічога не атрымліваецца: не змываецца, не здзіраецца. Тут ужо дзядка ўспомніў. Закапыліў губы, скрыгітнуў зубамі: "Не будзе па-твойму, стары дурань! Адагрэюся і зноў пайду на рэчку!"

Залез Сомік на печ, укрыўся кажухом і адразу ж захроп. Але нядоўга ён спаў. Раптам пачуў, як нехта трасе яго за плячо. Глядзь, той самы дзядок у белым. Сомік аж падскочыў, галавой у столь ударыўся: "Дык гэта ты, стары хрыч, на мяне чары напусціў?! Заб’ю!"

Схапіў ён таўкач і як смальне… сабе па назе. Зароў, захрыпеў, але другі раз замахнуўся на дзядка. Бах… костачкі на руцэ пазбіваў. Адкінуў таўкач, стогне, кляне дзядка.