Артур Конан Дойл - Знак чатырох

– Але ж гэта былі не проста здагадкі?

– Безумоўна, не – простых здагадак я ніколі не раблю, бо гэта кепская звычка: яна разбурае здольнасць мысліць лагічна. Вы ўражаныя толькі таму, што не можаце прасачыць мой ланцуг разважанняў і не заўважаеце дробязяў, ад якіх часам усё залежыць. Вось, напрыклад, спачатку я адзначыў, што ваш брат быў неахайным. Калі вы разгледзіце адваротны бок гадзінніка, то заўважыце на ім не толькі дзве ўвагнутасці, але і шматлікія драпіны, якія сведчаць пра звычку насіць цвёрдыя прадметы, напрыклад, манеты ці ключы, у той самай кішэні, што і гадзіннік. Не трэба быць выбітным мысляром, каб зразумець, што чалавек, які з такой абыякавасцю ставіцца да гадзінніка за пяцьдзясят гінеяў, вылучаецца пэўнай неахайнасцю. Цалкам лагічным падаецца таксама дапушчэнне, што ўладальнік такой каштоўнасці някепска забяспечаны і іншымі дабротамі.

Я кіўнуў, паказваючы, што сачу за ягонымі развагамі.

– Прымаючы гадзіннік, ангельскія ліхвяры звычайна надрапваюць іголкай нумар квітанцыі на яго адваротным баку. Такая пазнака зручнейшая за цэтлік, бо яе нельга згубіць ці пераблытаць. З адваротнага боку вашага гадзінніка я з дапамогай лупы налічыў як найменш чатыры такія нумары. Першая выснова: ваш брат нярэдка перажываў кепскія часы. Другая выснова: часам справы яго папраўляліся, іначай ён не мог бы выкупіць заклад. І ўрэшце, прашу вас зірнуць на адтуліну для ключа. Бачыце, колькі вакол яе драпінак? Яны сведчаць, што ключ слізгаў па корпусе. Хіба можа цвярозы чалавек, заводзячы гадзіннік, мець з ім столькі цяжкасцяў? Але для п’яніцы гэта звычайная справа. Ён заводзіць гадзіннік ноччу, і ключ у няцвёрдай руцэ пакідае такія вось сляды. Ну і дзе тут таямніца?

– Усё ясна як божы дзень, – пагадзіўся я. – Прызнаюся, што быў да вас несправядлівы. Я мусіў больш давяраць вашым дзівосным здольнасцям. Магу я пацікавіцца, ці займаецеся вы цяпер якім расследаваннем?

– Не! Адсюль і какаін. Без разумовай працы я не магу. Дзеля чаго тады жыць? Зірніце ў акно! Што за тужлівы, панылы і безнадзейны свет! Паглядзіце, як жоўты туман паглынае вуліцу і ахутвае блякла-карычневыя дамы. Усё такое безнадзейна празаічнае і прыземленае… Якая карысць з маіх здольнасцяў, доктар, калі я не магу выкарыстаць іх на практыцы? Злачынствы нудныя, існаванне нуднае – на зямлі не засталося нічога, што не было б нудным.

Толькі я адкрыў рот, каб адказаць на гэтую тыраду, як хтосьці рашуча пагрукаў у дзверы, і ўвайшла нашая гаспадыня, трымаючы на масянжовым падносе візітоўку.

– Да вас маладая лэдзі, сэр, – сказала яна, звяртаючыся да майго сябра.

– Міс Мэры Морстэн, – прачытаў Холмс. – Хм. Ніколі не чуў гэтага імені. Місіс Хадсан, запрасіце, калі ласка, маладую лэдзі сюды. Доктар, не сыходзьце. Мне хацелася б, каб вы засталіся.

Захоўваючы вонкавую абыякавасць, міс Морстэн цвёрдым крокам зайшла ў пакой. Гэта была маладая светлавалосая жанчына, кожная дэталь убрання якой сведчыла пра выключны густ. Аднак ва ўсім яе абліччы адчувалася нейкая прастата і нават сціпласць, што намякала на абмежаваныя сродкі. На лэдзі была цёмная сукенка шаравата-бэжавага колеру без абшыўкі і аздобаў, а таксама капялюшык такога ж панылага адцення, які ажыўляла толькі нешта накшталт белага пяра збоку. Яе твар не вылучаўся ні правільнасцю рысаў, ні прыгажосцю, але выраз яго быў мілым і прыемным, а ў вялікіх блакітных вачах чыталася незвычайная адухоўленасць і добразычлівасць. Сутыкнуўшыся на трох кантынентах з вялікай колькасцю жанчын самых розных нацыянальнасцяў, я ніколі не бачыў твару, які гэтак жа выразна сведчыў бы пра вытанчаную і чуллівую натуру. Калі яна сядала на прапанаванае ёй Холмсам крэсла, я не мог не звярнуць увагі на тое, што вусны госці трымцяць, рука ледзь бачна дрыжыць, а ўсё аблічча выдае моцную душэўную трывогу.

– Я прыйшла да вас, містэр Холмс, – сказала яна, – бо калісьці вы дапамаглі маёй гаспадыні, місіс Сэсіл Форэстэр, разблытаць адну сямейную праблему. Вашая дабрыня і майстэрства вельмі яе ўразілі.

– Місіс Сэсіл Форэстэр… – задуменна паўтарыў Холмс. – Так, аднойчы я змог быць ёй карысным, але калі правільна помню, справа была зусім нескладанай.

– Яна б з вамі не пагадзілася. Але наўрад ці вы скажаце тое самае пра мой выпадак. Нельга ўявіць нічога больш неверагоднага і невытлумачальнага, чым сітуацыя, у якой я аказалася.

Холмс пацёр рукі, і яго вочы заблішчэлі. З выразам найглыбейшай засяроджанасці на вытачаным ястрабіным твары ён адкінуўся на спінку фатэля.