Уладзімір Караткевіч - Званы Віцебска

Палікар. Яна нагаворвае на сябе. Заторкніце вушы, людзі!

Багуся. Хто бачыў? Ага, вось ты, баба Еўга.

Еўга. Ага, ага, бачыла, бачыла. Гэта яна падала. Варта было. Ён людзей выкопваў. I д’ябла бачыла. Чорны такі анёлачак. Рожкі, як у козкі. Зубкі, як часначок. Хвосцік, як памялцо.

Палікар. Не слухай вар’яткі, народ!

Вартавыпрабіўся да яго праз натоўп. За ім яшчэ двое – цягнуць мяхі.

Гэта яшчэ што такое? Якога д’ябла?

Вартавы. Гадзіну назад убачылі, як невядомыя з урвішча кінулі ў Дзвіну два мяхі. З таго месца, адкуль і... Выявілі. Вось што ў іх.

Палікараслупянела глядзіць на твары Дарафеяі Касінскага.

Палікар. Дарафей... Езуіт.

Корвін. Боская адплата.

Палікар. Стойце... Прыпыніць страту...

Багуся. I гэта нашы сябры зрабілі... Я іду да цябе, Антоні. Цяпер мы будзем спаць спакойна.

Палікар. Цяпер усё. (Пасля паўзы, здаўленым голасам.) Прывязаць іх да слупоў.

Варта прыкручвае Вольхуі Багусюда слупоў, плячом да пляча.

Муляраў сюды. Сякера занадта хутка скончыць з імі.

Муляр. Што?

Палікарчэрпае кельмай цамянку і плюхае на ступакі прывязаных.

Палікар. Рабіць далей.

Мулярымуляюцца.

I, клянуся першамучанікам Ігнатам, і святым Васілем, і Янам Ксціцелем клянуся, што калі адмовіцеся – загадаю пасадзіць на палі азадкам не толькі вас, не толькі сямейных вашых, але і ўвесь Задунаўскі канец. Ну!

Варта насоўваецца на муляраў.

Вольха. Працуйце, хлопцы. Не хапала яшчэ, каб столькі людзей...

Багуся. Мы даруем вам. Мы выпрасім вам дараванне.

Муляры, калоцячыся, пачынаюць працаваць.

Вольха. Ну-ну. Досыць калаціцца. Няхай – яны.

Палікар. Пасля, калі задыхнуцца, – абскрабіце лішкі цамянкі і зрабіце якабы два балваны. I хай стаяць, на пострах усім, колькі будзе трэба.

Вольха. Галовы адсечаныя не прыставіш, лепшых сыноў горада, лепшых братоў – не вернеш. Але горш за смерць нашу – смерць залатой волі Віцебска. Нічога, яна ўстане. Не можа не ўстаць. З тым і памром. З горыччу, але і з надзеяй на святло. Званоў нашых не заглушыць. Кішка ў іх, паршыўцаў, слабая.

Палікар. Ну то стойце і слухайце. Дзе яны, вашы званы?

Вольха. Мы будзем стаяць. Помнік Віцебску, які ты думаеш, што забіў. I які нельга забіць. Як увесь наш бедны, наш моцны край.

Паўза. Цамянка ўжо да калень.

Бывай, Багуся.

Багуся. Нічога, мы пастаім. Толькі на пострах табе, а не людзям, іуда. Антоні... “У ложу тваю...”

Вольха. Я цябе кахаю.

Багуся. І я цябе кахаю. I мы ўрэшце разам. Разам ва ўсе дні да сканчэння свету.

Цемра. Надрыўны свіст ветру. Потым нібы крыху святлее. Стылая, аранжава-жоўтая, разгараецца над горадам стужка зары. На плошчы, у слабой пляме святла, два грубыя ізваянні з закарэлай цамянкі. На плошчу няцвёрда выходзіць Палікару суправаджэнні трох вартавых.

Палікар. Рукі... Рукі.

З’яўляецца Сапега. За ім служка нясе ліхтар.

1-шы вартавы. Хто ідзе? Божа, канцлер. Куды ў такую ноч, ваша высокая мосць?

Сапега. Сёння ад’язджаем. (На Палікара.) Што гэта з ім?

1-шы вартавы. Баімся ўсе, што звіхнецца. За шаблю некалькі разоў хапаўся.

2-гі вартавы. Ходзіць, мармыча: “Рукі-рукі”. I ўсё яго сюды верне. Стане і слухае, слухае.

3-ці вартавы. Войт так і сказаў: “Сачыце за ім хлопцы, бо як бы не спяціў. Бо вось так яно ў розуме і псуюцца”. Слухае.

Сапега. Чаго слухаць? Маўчыць горад. Раб, у гразь кінуты, – цяпер горад. Без голасу, без званоў.

1-шы вартавы.Добра хаця, што парадак у дзяржаве захавалі.

Сапега. I тое праўда.

Палікар. Маўчыць... Рукі-рукі. (Да “статуй”.) Што, і вы маўчыце? Сцішыліся. Мерцвень, халодная, як гэтая цамянка, як тое вапно, як тая заранка, стылы лёд. Дзе тваё сэрца, Багуся? А цёпленькае было. I магло б жыці, песціцца. А тваё дзе сэрца? А гарачае было. Як пажар. То ж бо! Дзе яна цяпер, ваша сіла? Стаіце балванамі на скрыжаванні. А маглі б жыць, каб саступілі, каб трысціначкай, якую вецер не ломіць. А рукі? Маўчыце? Ну вось. Перамог усё ж я. Мёртвы горад. I стаіце вы балванамі, помнікамі на яго магіле. Вось. Во-ось.

Пляма святла пашыраецца, і раптам мы бачьм, што на месцы ратушы, пад аркадамі і перад імі, моўчкі стаяць людзі.