Розин Ярандай - Йĕрсем çухалмаççĕ

— Ҫапла, сайра хутра ун пекки те пулкалать. Хӑвӑрт сарӑлать тата унашкал хыпар. Эпӗ хам вара яланах саккун хушнӑ пек ӗҫлеме тӑрӑшатӑп. Юрататӑп хам ӗҫе эп.

— Юрӗ, капитан юлташ. Калаҫӑва Уйкасра тӑсӑпӑр.

— Килӗшетӗп, ― алӑ парса, йӑл кулса тухрӗ пӗлӗмрен милици капитанӗ.

Еҫ хыҫҫӑн та хваттере васкамарӑм. Мӗн тумалла-ха ман унта? Ҫемьеллӗ пулсан, татах. Пӗртен-пӗр ӗмӗтӗм ман — вожатӑя суранлатакана тупасси. Вадим-и вӑл е урӑххи, халлӗхе татса калаймастӑп. Тӗпчемелле манӑн, ҫанна тавӑрса тӑрӑшмалла.

Уйкас ҫыннисене, допроса чӗнтерсе, хӗрӗ ӗҫрен уйӑрас килмерӗ. Авӑн уйӑхӗ-ҫке, ӗҫҫи вӑхӑчӗ. Хам та ялта ӗснӗ, чӑрмав мӗнне пӗлетӗп. Тырпул пухса кӗртнӗ чӗх кашни минут хаклӑ, кашни ҫын шутра, кашни ҫын хӑй вырӑнӗнче пулмалла. Ҫавӑнпа та ҫынсемпе, ӗҫ кунӗ вӗҫленсен, Уйкасра тӗл пулса калаҫма шутларӑм. Аброськин та килӗшрӗ манпа.

Хама кирлӗ хутсене портфеле пуҫтарса чикрӗм те ҫула тухрӑм.

Уйкаса эпӗ йӗнейлӗ машинӑпа ҫитрӗм. Ырӑ кӑмӑллӑ та сӑмахлама юратаканскер пулчӗ тата шоферӗ. Шӑпах Уйкас ҫынни. Ҫул тӑршшӗпех ялхуҫалӑхне аталантарасси ҫинчен пуплерӗ, ялтан тухса каякан ҫамрӑксене вӑрҫрӗ. Вадима та пӗлет вӑл. Ырӑпа кӑна асӑнать. Ҫав кун пӑшалтан перессипе пӗрле ӑмӑртнӑ иккен вӗсем. Ӑмӑрту хыҫҫӑн киле те пӗрлех таврӑннӑ, Вадим киле урампа мар, анкарти хыҫӗпе кайнӑ. Вожатӑя кам пенине вӑл татса калаймасть.

Шофер мана совхоз кантурӗ тӗлӗнче антарса хӑварчӗ. Кантурта никам та ҫук. Халӑх йӑлтах клубра иккен, канашлура. Эпӗ те клуба кӗтӗм, хуллен хыҫалти пукан ҫине пырса вырнаҫса лартӑм. Сарлака та тулли сӑн-питлӗ арҫын, хӗрсе кайсах калаҫаканскер, мана асӑрхарӗ.Сӑмахлама чарӑнчӗ те ман еннелле пӑхрӗ.

— Эсир хӑш организацирен? — тесе ыйтрӗ. ― Районтан-и?

«Прокуратура следователӗ» тесе кӑшкӑрас килмерӗ. Ун патне пытӑм та хам ӑҫта ӗҫленине, мӗн ҫӑмӑлпа ҫӗренине пӗлтертӗм. Совхоз директорӗ иккен вӑл. Сахвар ятлӑ механизатора вӑрҫать. Ара, лешӗ Макар мучие вутӑ турттарса килсе паман, ӗҫ ветеранне кӗрентернӗ.

— Макар мучи ӗмӗр тӑршшӗпе утарта ӗҫлерӗ. Мӗн чухлӗ пыл хатӗрлесе пачӗ вӑл пире. Нивушлӗ кирлӗ мар ӗнтӗ вӑл текех совхоза? Тӗлӗнмелле, юлташсем. Питӗ тарӑхмалла, ― терӗ малалла директор, малти ретре ларакан йӗкӗтрен куҫне илмерӗ.

— Мӗн тарӑхмалли пур? Сахвара вӑрмана кайма никам та наряд паман вӗт, ― ҫухӑрса ячӗ ҫинҫе саслӑ хӗрарӑм.

— Эсир хушнине, Лидия Гурьевна, Сахвар яланах пурнӑҫлать, ― терӗ ӑна совхоз директорӗ. ― Ҫӗмӗрлене каймалла-и е Шупашкара — Сахвар никамран та ыйтса тӑмасть, ларать те кӗрлеттерет.

— Хамшӑн мар, ял ҫыннисемшӗн тӑрӑшап. Ун пек чухне ыйтмасӑр кайни те пӑсмӗ. Уйрӑм ҫынсем нушипе ҫӗренӗ чухне вара хуҫӑ хушни кирлӗ. Унсӑрӑн ӗҫлемесӗр тупӑш илме тӑрӑшни пулать, ― парӑнмарӗ Лидия Гурьевна текенни.

— Ӗҫ вӑхӑтӗнчех магазин уҫатӑр эсир. Ӗҫ вӑхӑтенчех сайра тӗл пулакан япаласем сутатӑр. Леш эрнере, ав, канмалли кун та магазин хупӑ тӑчӗ, ― сассине хӑпартрӗ совхоз директорӗ.

— Кӗрӗк арки йӑваласа лармастпӑр эпир. Тавар туянакансене тивӗҫтерес тесе ӑшталанатпӑр. Тавар вӑл анне сарайӗнче выртмасть. Ҫирӗп ҫын аллинче, базӑра. Унтан та йӑпӑр-япӑрах тиеттерсе ямаҫҫӗ — план, разнарядка… Тытӑнатӑн вара… Пӗрин патне пырса пуҫ таятӑн, теприне… Заказ панӑ япаласем тупмасӑр пурпӗр таврӑнман. Капла ак тавар туянакансем те кӑмӑллӑ, план та тулать… Тавар ҫук-тӑк, план та ҫук, ― хӑлха таран хӗремесленсе кӑшкӑрашрӗ Лидия Гурьевна.

Тем хушӑра, сиссе те юлаймарӑм, совхоз директорӗ ман еннелле ҫаврӑнчӗ те:

— Халӗ, юлташсем, прокуратура следователӗ сӑмах илет, ― терӗ. ― Тархасшӑн, Юрий Иванович.

Ку маншӑн пач кӗтмен ҫӗртен пулчӗ, ҫапах аптраса ӗкмерӗм. Ыйтаҫҫӗ пулсан — калаҫмалла терӗм те ура ҫине тӑтӑм. Сӑмаха ӗҫлемесӗр илнӗ тупӑш ҫинчен пуҫларӑм. Мӗншӗн тесен Уйкасра ҫак саккуна ӑнлансах ҫитеймеҫҫӗ. Леш эрнере, ав, Уйкас шоферӗ пасара пахчаҫимӗҫ леҫсе панӑ та штрафа ҫакланнӑ. Ку яла автобуссем ҫӗремеҫҫӗ. Такси таврашӗ те хутран-ситрен кӑна курӑнкалать. Штраф тӗленӗ хыҫҫӑн шоферсем пӗр-пӗринпе калаҫса татӑлнӑ та, кабинӑра пӗччен пулсан та, никама та лартмаҫҫӗ, штраф хурасран хӑраҫҫӗ. Автобус ҫук тесе, Уйкас ҫыннисен ҫуран тӑнккамалла-и-ха? Кузов ҫине саксем лартса-майласа, ҫынсене турттармалла мар-и? Шоферсен, паллах, талон пулмалла. Кама миҫе талон панӑ, вӗсемпе еплерех усӑ курнӑ — уйӑх вӗҫӗнче тӗрӗслӗмелле.

Ытти пӑтӑрмахсем ҫинчен те чарӑнса тӑтӑм. Ҫав шуйланусенчен хӑтӑлас тесен, Уйкасра мӗн-мӗн тумаллине йӑлт ӑнлантарса патӑм, Хӑлха тӑратсах итлерӗҫ ял ҫыннисем.