Розин Ярандай - Йĕрсем çухалмаççĕ

— Кулагин ялта-им? — хыпӑнсах ыйтрӑм эпӗ.

— Кӑнтӑрла иртсен ҫитрӗ. Лидия Гурьевна патӗнче хӑналанать. Кирлӗ-им вӑл сире?

— Калаҫса пӑхмалли пурччӗ.

— Апла-тӑк, кайрӑмӑр.

Паркран тухрӑмӑр. Ҫуртсем умӗпе, йӑмрасем айӗпе утрӑмӑр. Рита текех Вадима асӑнмарӗ. Галя пирки те шарламарӗ. Уйкас таврашенче тӗрлӗ тӑпра иккен. Пӗр уйӗнче — хура тӑпра, тепӗр уйӗнче — хӑйӑрлӑ, виҫҫӗмӗшӗнче — тӑмлӑ. Шурлӑхлӑ вырӑнсем те пур. Ӑҫта тата мӗн акмалли ҫинчен шухӑшлать Рита, хӑш уйӗнчен миҫе центнер тӗштырӑ пуҫтарса кӗртессе уйлать.

Шурӑ кирпӗч ҫурт тӗлне ҫитсен, Рита тӑп чарӑнчӗ.

— Лидия Гурьевна ҫак ҫуртра пурӑнать, ― терӗ те сывлӑх сунса пӑрӑнса утрӗ. ― Тепре тӗл пуличчен.

Вӗр-ҫӗнӗ ҫуртӑн чӗнтӗрлӗ хапхи еннелле утрӑм. Калинккене тӗртсе пӑхасшӑнччӗ — картишӗнче такамсем калаҫни чарса тӑратрӗ.

— Уҫ-ха, Лидия Гурьевна!

— Ҫӗрле те канаҫ памастӑр, эсрелсем!

— Ан вӑрҫ ӗнтӗ, сӑмах пур. Хӗрарӑм атти кирлӗ. Ютран кӗнӗ атӑ.

— Магазин мар кунта! Ӗҫ кунӗ тахҫанах вӗҫленнӗ. Килте тавар тытмастӑп. Тасал.

— Ӑна-кӑна чухлатпӑр. Пӗрремӗш хут мар. Яланхи пекех «чейлӗх» те пулӗ. Пӗр мӑшӑр илсе тух. Ме…

— Мӗн кӑшкӑратӑн? Вӑрманта мар вӗт. Вӑрттӑн тӑвасшӑн ху — вӑрттӑн калаҫма та пӗлместӗн. Пасарти пек сӗрлетӗн. Ман патра милици ҫынни ларать. Кулагин.

— Пӗлетпӗр, магазина пӗр-пӗр хӗхӗм тавар килсен, вӑл та вӗҫтерсе ҫитет. Вӑл та паян арӑмӗ валли вӗр-ҫӗнӗ кӗрӗк ҫаклатрӗ.

— Мӗн панккаса тӑран? Тасал тенӗ сана.

— Атӑ… пӗр мӑшӑр атӑ…

— Ме, тыт, чӗмере. Анчах асӑрхануллӑ пул. Ҫын умӗнче ан лӑпӑртат.

Шалт хупӑнчӗ алӑк. Пусма картлашкисемпе лутака та тӗреклӗ арҫын сиккелесе анчӗ. Энӗ йӑмра хыҫне пытанса тӑтӑм. Ҫакскер калинккерен тухрӗ те, тӑп-тап пускаласа, шӑхӑркаласа, анаталла вӑшкӑртрӗ.

Кулагинпа курнӑҫас темерӗм вара. Ҫаврӑнтӑм та каялла утрӑм.

Следователь ытларах пӗлӗмре ларать. Тӑтӑшах унӑн допрос тумалла, постановлени ҫырмалла… Ҫынсем хушшинче пулма, вӗсемпе тӗл пулса калаҫма вӑхӑт та сахалрах унӑн. Тухкаласа ҫӗресен, следствие кирлӗ хыпар та тупатӑн ав. Канашлура пултӑм та акӑ — мӗн кӑна илтмерӗм, Ритӑпа калаҫрӑм та — мӗн кӑна пӗлмерӗм! Вӑхӑт хӗсӗкрех пулсан та, тухса ҫӗреме, халӑх хушшинче пулма тӑрӑшмалла.

Канашлу вӗҫленнӗренпе чылай вӑхӑт иртрӗ пулин те, совхоз директорӗн пӗлӗмӗнче ҫутӑ пур-ха. Эпӗ кантура кӗтӗм.

— Лисук кинемей килте ҫук-им? — аптӑраса ӗкрӗ директор.

Эп ӑна магазин заведующийӗн картишӗнче мӗн пулса иртни ҫинчен каласа кӑтартрӑм.

— Пытармастӑп, унашкалли пулкалать Лидия Гурьевнӑн, ― тӗлӗнмерӗ те совхоз директорӗ. ― Хӗхӗм пальто килет-и унта е костюм — нихҫан та сентре ҫине кӑлармасть. Хак хӑпартса сутать теҫҫӗ тата. Леш эрнере магазина ют ҫӗршыв аттисем илсе килчӗҫ. Пӗрне те кӑтартмарӗ, йӑлтах хыҫалти алӑкпа валеҫрӗ. Ӗҫрен кӑлармалла та — райпо председателӗ хӗтӗлет. Кулагин та ӑна майлӑ. Ял Совет сессийӗнче Кулагин ак епле ҫатлаттарса хучӗ: «Суту-илӗ йӗркине пӑснӑ фактсем ҫук. Айӑплама пултараймастпӑр. Тытман вӑрӑ — вӑрӑ мар». Халӑх контроль членӗсене тӗрӗслеттересшӗн-ха тепре. Кулагинпа ӗҫ тухмасть… Ну, юрӗ. Ыран калаҫӑпӑр. Канма та вӑхӑт.

Кантуртан пӗрле тухрӑмӑр. Директор мана Лисук кинемей патне ӑсатса ячӗ.

Инҫетре мар, совхоз кантурӗпе тӗлме-тӗлех, пурӑнать Лисук кинемей. Ура сассине илтрӗ-тӗр — пӗртре ҫутӑ ҫутӑлчӗ. Кил хуҫи те ҫенӗке кӑштӑртатса тухрӗ.

— Халӗ те ҫывӑрмастӑр-и, Лисук кинемей? — ыйтрӗ совхоз директорӗ, пӗлӗме кӗрсен.

— Хӑна килет терӗҫ те… кӗтсе ларатӑп.

— Вӑл ҫитрӗ ак, ― ман еннелле пуҫне сӗлтрӗ директор. ― Юрий Иванович, прокуратура следователӗ. Самаях пурӑнасшӑн кунта. Хирӗҫлеместӗн-и?

— Пӗрт аслӑ. Такам валли те вырӑн пур, ― иксӗмӗре те иртме чӗнчӗ кинемей. ― Иван Иванович, комбикорм пӗтрӗ. Складра ҫук-ши?

— Комбикорм ҫук. Ыранах ырашпа сӗлӗ килсе паратпӑр.

— Вӑл та юрать. Юман йӗкелӗ пур-ха. Ырашпа пӗҫерсе-хутӑштарса паратӑп та… Вӗлтрен, кӑшкарути пуҫтаратӑп… Унашкал апата юратаҫҫӗ сыснасем. Ним хӑварми ҫисе яраҫҫӗ.

Калаҫуран акӑ мӗн пӗлтӗм: ҫулленех Лисук кинемей совхоза икӗ сысна самӑртса парать. Ӗҫшӗн тӗленӗ укҫана мир фондне хывать.

Совхоз директорӗ кайсан, кил хуҫи ман валли вырӑн хатӗрлерӗ те хыҫалти пӗлӗме тухрӗ. Эпӗ ҫывӑрма выртрӑм.

Радиоприемник ҫатӑртаткаласа илчӗ те калаҫма пуҫларӗ:

— Ырӑ кун пултӑр, ял ӗҫченӗсем!..

Тӗрех палларӑм: совхоз директорӗн сасси. Наряд парать. Ӗҫ пайтах иккен хуҫалӑхра: ыраш пиҫсе ҫитнӗ ― ӑна вырмалла, пӑрҫа ҫулмалла, утӑ капана хывмалла, сенаж хатӗрлемелле… Кам ӑҫта ӗҫлемеллине, хӑш машина ӑҫта пулмаллине, патшалӑха миҫе тонна ыраш ӑсатмаллине — йӑлтах пӗлтерчӗ директор. Ӑнланмалла, чӑн-чӑн хуҫа пек калаҫрӗ.