Albert Baantjer - Rechercheur Versteegh en de dertien katten

Midden in het bed lag een oude verfomfaaide pop. Het was een soort poppelijs met een punthoed en haren van uitgeplozen touw.

De neus was uitbundig groot en scherp. Er was geen aanduiding van een mond en ze miste een oog. Om het slappe poppenlijf hing een rood jackje, waaronder een groene rok van vilt. Plukjes houtwol puilden uit de vormloze voeten.

De oude man achter mij giechelde. “Haar heksje,” zei hij, “ik wist niet dat ze het hier had verstopt.”

Ik neem de pop uit het bed. Ze beantwoordde inderdaad aan de voorstelling die men zich maakt van een heks. Alleen de bezemsteel ontbrak.

“Ze was gek met die pop,” zei de oude vertederd. “Ze sleepte het ding overal met zich mee. Zelfs in bed. De dominee heeft de pop voor haar gemaakt. Ik vond het erg knap. U moet denken, er was in die oorlogstijd bijna geen speelgoed te krijgen.”

Hij streek met zijn vinger over de vreemde poppenkop. “Kleine Martha.”

Zachtjes schudde hij zijn hoofd. “Het was zo’n pittig klein ding. Dominee en ik mochten haar graag. We waren gek met die meid.”

Hij lachte zachtjes. “Ze hielp me altijd in de tuin. Op haar manier dan. Ik had natuurlijk meer last van haar dan gemak, maar toch vond ik het prettig. Met die malle pop onder haar arm kon ze uren naar me zitten kijken en dan vertelde ik haar van de bloemen en de planten in de tuin. Weet u, ze was erg bijdehand. Ze wist precies wat onkruid was en wat niet. En dat was toch wel heel knap voor zo’n kleine meid.”

Hij schudde zijn hoofd en zuchtte. “Wat een verschil met Charly, die alles vernielde. Ik heb wel eens tegen de dominee gezegd: Martha moest van u zijn.”

“En wat zei de dominee dan?”

“Hij zei dat God beschikte. En zo is het.”

Ik knikte.

In gepeins verzonken verliet ik de kamer. De oude tuinman volgde.

“Neemt u de pop mee?”

Zijn stem wekte mij. “Ja,” zei ik, “de pop neem ik mee. Misschien…misschien kan ik er iemand gelukkig mee maken.”

Het felle zonlicht deed pijn aan mijn ogen. De overgang van donker naar licht was te scherp geweest. Slechts langzaam onderscheidde ik weer de stammen, de takken en het prille groen. Het was een verademing. Het leek alsof ik zojuist de deur van de dood achter mij had gesloten en tot het leven was teruggekeerd. Met volle teugen zoog ik de frisse boslucht in mijn longen.

“Morgen,” zei ik, “morgen haal je de kleden en gordijnen weg. Je laat de luiken repareren en zet alle ramen en deuren wijd open. De lucht van verrotting moet er uit. Het wordt tijd dat door Huize Gods weer een frisse wind waait.”

De oude zweeg.

“Ik zal er voor zorgen dat de oude schilderijen en meubelen worden weggehaald en dat het elektrisch licht weer wordt aangesloten.”

“Zou u het wel doen?” zei de oude. “Er zijn zo veel herinneringen.”

De klemde mijn lippen op elkaar. “Herinneringen liggen in het verleden. Het is geen monument. Het is een huis. En in een huis horen levende mensen. Het is te lang door schimmen bewoond geweest. We zullen Huize Gods opnieuw bekleden en ‘s-avonds, wanneer het buiten donker is, zal er weer licht uit de vensters stralen.”

“Gaat u…gaat u alles veranderen?” vroeg de oude bezorgd.

De schudde mijn hoofd. “Nee, niet alles. De studeerkamer blijft intact.”

Ik weet zelf niet hoe ik zo plotseling tot die reeks van besluiten kwam. Misschien was het wel een reactie. Telkens wanneer iets of iemand mij bedreigde of angst aanjoeg, beschouwde ik dat als een uitdaging. Voor het moment mocht ik overrompeld worden en geneigd tot vlucht, maar dat was nooit een volledige capitulatie.

Naast vele negatieve eigenschappen, bezat ik een soort koppige vasthoudendheid. Het was een karaktertrek die mij al dikwijls in moeilijkheden had gebracht, maar die mij als rechercheur toch ook vele successen had opgeleverd. Ik liet nooit los. In of rondom dit oude huis hing een geheim, het geheim van een verschrikkelijk gebeuren. Ik kon het niet verklaren, maar het klonk van de muren, ruiste door de bomen en zweefde om de rozenstruiken in de tuin.

Dat geheim zou ik hun ontfutselen, hoe dan ook, al moest ik daarvoor de tuin omwoelen, de bomen ontwortelen en de muren afbreken.

Ik keek naar de oude tuinman. Hij staarde wat somber voor zich uit. Het scheen mij toe dat hij peinsde over mijn besluit om de villa opnieuw te bekleden. Ik dacht dat hij het niet prettig vond. Hij zou het liefst alles laten zoals het was. Ik begreep dat veel van zijn herinneringen aan dat oude huis waren verbonden. Herinneringen aan Martha en de familie Kater. Het was mij opgevallen dat hij steeds met eerbied en genegenheid over de dominee sprak.

“U mocht de dominee graag. Is het niet?”

De oude knikte. “Ik was erg aan hem gehecht. De dominee was een goed mens. Hij betaalde mij voor die tijd een goed loon en vond het zelfs goed dat ik zo nu en dan een dag bij een boer werkte. Het geld dat ik daarmee verdiende, mocht ik houden. Nee, ik heb het nooit slecht bij hem gehad. Ik heb zelfs een huisje kunnen oversparen. Het staat niet ver hier vandaan. Ik wil het u wel laten zien. En als u trek hebt in een kop koffie, dan maak ik het voor u klaar.”

We liepen samen het smalle pad af.

“De tuin,” zei hij, “de tuin van de villa mag toch zo blijven?”

Zijn stem had een smekende klank.

“Zeker,” zei ik, “ik hou van rozen.”

Hij knikte bedachtzaam. “Zij hield er ook zo van.”

“Wie?”

“Mijn vrouw.”

Ik vroeg niet verder. Ik had al mijn aandacht nodig om de laaghangende takken te ontwijken. Toen we het pad hadden verlaten begon de oude te spreken.

“Ik was,” zei hij, “een arme dagloner en pas getrouwd, toen mijn vrouw ziek werd. Het was een vreemde ziekte, waarvoor geen kruid scheen gewassen. Op een dag hoorde ik dat er in Duitsland een dokter was die haar zou kunnen genezen. Maar ik had geen geld om zo’n verre reis te kunnen bekostigen. Ik heb overal aangeklopt, maar niemand wilde of kon mij helpen.

De kende de dominee toen nog niet. Er gingen in het dorp allerlei praatjes over hem. Ze zeiden dat hij door de kerk was uitgestoten, omdat hij een valse leer predikte. Hij werd dan ook door een ieder gemeden. Niemand groette hem. Ook ik liep hem zonder iets te zeggen voorbij. En ik kwam hem dikwijls tegen. We woonden niet ver van elkaar. We waren eigenlijk buren.

Mijn vrouw ging zienderogen achteruit. Het maakte me wanhopig.

Ik kon de gedachte niet verdragen dat zij misschien zou sterven, terwijl er ergens iemand was die haar zou kunnen genezen. Op een nacht, terwijl ze naast mij in bed lag te kreunen, hield ik het niet meer uit. In mijn wanhoop kleedde ik mij aan en stapte naar de villa. De dominee deed open. Hij was met kwaad dat ik hem midden in de nacht uit zijn bed had gebeld, hij schold niet, zoals de dokter in het dorp, nee, hij luisterde, hij luisterde naar me, vriendelijk en geduldig. De dag daarop huurde hij een auto met chauffeur en bracht ons naar Duitsland. We zijn er tien dagen geweest. De dominee heeft alles betaald, elke cent.”

“En uw vrouw?”

Hij zuchtte.

“Ze was niet meer te redden, maar de kruiden die de dokter meegaf, hebben haar leven toch nog een jaar kunnen rekken. Dat jaar dat laatste jaar met mijn vrouw, was een geschenk van de dominee.

Zonder zijn hulp had ze dat jaar niet meer beleefd.

Weet u hoe lang een jaar is, een vol jaar, waarin je iedere dag telt en dankbaar bent voor iedere minuut die je wordt geschonken? Dat is een eeuwigheid.

Ze wist dat ze ging sterven, maar toch was ze gelukkig. Echt gelukkig. Ik geloof dat nog nooit iemand zo intens van het leven heeft genoten, als zij in dat laatste jaar. Ze was gelukkig met alles, met een vliegje in de kamer, met een zonnestraaltje door het raam.”

Hij zuchtte opnieuw. “Tel de zegeningen. Zij telde ze. Ze telde de uren die ze leefde, de glimlachjes die ik haar schonk en de rozen die ik voor haar meebracht. Ik zal dat jaar nooit vergeten.”