Albert Baantjer - De Cock en moord in reclame

‘Chantage,’ verzuchtte hij, ‘op een gore manier. Hendrik Zuiderman deed voorkomen of zijn chantagepoging een gezamenlijke actie was van hem en de andere oudgedienden van het reclamebureau… Christiaan Adriaansen, Alex van de Boogaard en Peter van Waardenburg… terwijl die anderen daaraan part noch deel hadden. Zij hebben vermoedelijk nooit iets van de chantagepoging van Zuiderman geweten. Hij heeft die twee in feite de dood ingejaagd. Ze zijn gestorven om niets.’

Vledder boog zich naar voren.

‘Peter van Waardenburg stond dus ook op het lijstje van Josee van de Weetering.’

De Cock knikte.

‘Dat werd haar ondergang. Ze reageerde op de brief die ik Van Waardenburg liet schrijven.’

Vledder fronste zijn wenkbrauwen.

‘Jij liet hem een brief schrijven?’

De Cock knikte opnieuw.

‘Met mijn tekst. In die brief stelde Van Waardenburg, dat hij alles wist van de moorden en dat hij, de enige nog levende oudgediende, een afspraak met haar wilde maken om tot zaken te komen.’

Vledder grijnsde.

‘Jij wist in dat zaaltje al wie er zou komen.’

Appie Keizer stak zijn hand op.

‘Hoe kwam zij aan zo’n mooi vuurwapen. Vledder heeft het mij laten zien… een schoonheid.’

De Cock glimlachte.

‘In de familie van de man van Josee bestaat al generaties lang de traditie om een wapenverzameling aan te leggen. Ook de man van Josee had… met vergunning… zo’n verzameling, waaronder een oude Nagant. Charles Vandenberg heeft Josee ook met die revolver leren schieten… uiteraard maanden voor de chantage-act van Zuiderman.’

Fred Prins trok een grijns.

‘Die Josee van de Weetering ging wel resoluut te werk… drie pure moorden kort na elkaar en een serieuze poging tot een vierde.’

De Cock zuchtte.

‘Dat is haar aard. Maar ik hoop toch, dat de rechter die over haar zal oordelen, enig begrip voor haar situatie zal opbrengen. Ze komt aanvankelijk uit een arm gezin. Dat huwelijk met Charles Vandenberg was haar heilig.’

Hij zweeg even, hoofdschuddend.

‘Wat ze ook heeft gedaan… ik gun haar geen lange, zware gevangenisstraf.’

De oude rechercheur liet zich achterover zakken in zijn fauteuil. De lange uiteenzetting had hem wat vermoeid. Hij pakte de fles cognac en schonk nog eens in.

Het gesprek werd algemener en de moorden van het reclamebureau zakten wat naar de achtergrond.

Mevrouw De Cock ging naar de keuken en kwam terug met schalen vol lekkernijen. Ze gingen gretig rond.

Het was al vrij laat toen alle gasten waren vertrokken en mevrouw De Cock een poef bij schoof en voor de fauteuil van haar man ging zitten.

‘Hoe kreeg jij die man van De Steenen Tafelen zo ver,’ vroeg ze liefjes, ‘dat hij Josee van de Weetering die brief schreef?’

De Cock glimlachte.

‘Jij bedoelt de Tien Geboden.’

Mevrouw De Cock knikte.

‘Het was toch een valse brief… een brief vol leugens. Van Waardenburg wist niets van de moorden. Hij overtrad duidelijk het gebod Gij zult geen valse getuigenis spreken tegen uw naaste.’

De Cock streek met zijn hand over zijn grijze haren.

‘Peter van Waardenburg wilde aanvankelijk geen medewerking verlenen. Dat gebod over een valse getuigenis woog bij hem zwaar. Ik vroeg hem toen hoe hij over het gebod Gij zult niet doden dacht, of er gradaties waren tussen de geboden, of ze alle even zwaar wogen…’

‘Ging hij toen overstag?’

‘Ja.’

‘Hij vond Gij zult niet doden zwaarder wegen?’

‘Ja.’

Mevrouw De Cock keek haar man schuins aan.

‘Had jij gelijk?’

‘Waarmee?’

‘Zijn er gradaties tussen de Tien Geboden… weegt het ene gebod zwaarder dan het andere?’

De Cock keek zijn vrouw aan en trok gelaten zijn schouders op.

‘Ik weet het niet,’ verzuchtte hij. ‘Een valse getuigenis is voor mij ook een ernstige zaak. Het was bepaald niet netjes van mij om Peter van Waardenburg een overtreding van dat gebod op te dringen. Maar het was mijn laatste kans om de zaak te klaren en het Gij zult niet doden was voor mij op dat moment het enige argument dat ik kon vinden.’

Albert Cornelis Baantjer 16-09-1923 'Dagen verlummelen, daar heb ik moeite mee.' Dat zei A.C. Baantjer toen hij medio september 1998 door Monique Brandt en Peter Kuijt voor de GPD-bladen geïnterviewd werd naar aanleiding van zijn vijfenzeventigste verjaardag en het uitkomen van zijn vijftigste boek, De Cock en de onsterfelijke dood. De producten van die werklust zijn nog altijd bijzonder populair. In Nederland zijn al vijf miljoen 'De Cocks' verkocht. 'Je zou over mijn boeken kunnen zeggen: als je er één gelezen hebt, heb je ze allemaal gelezen, maar mijn fans denken daar anders over.' In zijn speurdersromans over de Amsterdamse rechercheur Jurrian de Cock — De Cock 'met ceeooceekaa' — en diens onbezonnen assistent Vledder gaat Baantjer wel nog altijd uit van het principe dat hij eens heeft omschreven als: 'Ik leg gewoon ergens een lijk neer en dan zie ik wel wat ermee gebeurd'.

Als voormalig rechercheur, weet hij bij uitstek wat hij als schrijver vervolgens met zo'n lijk aan moet.

Albert Cornelis Baantjer is op 16 september 1923 geboren op Urk, dat in die dagen nog een echt eiland was. Zijn vader, een uit Harlingen afkomstige visser die na veel omzwervingen op Urk terechtgekomen was, huwde er de oudste dochter uit een Urker gezin van elf kinderen. Appie kreeg een streng calvinistische opvoeding. Vooral op aandrang van zijn moeder, die voor elke gelegenheid een bijbeltekst bij de hand had, ging hij iedere zondag trouw naar zondagsschool en kinderkerk. Een paar jaar na zijn geboorte verhuisde het gezin naar Amsterdam. Na de lagere school volgde hij aan de Frisoschool de driejarige ULO. Bert Swaanswijk, de latere dichter Lucebert, was er een van zijn klasgenoten.

Als jongste bediende van een handel in spijsoliën en vetten had hij eind jaren dertig 'een verschrikkelijke tijd'. Vaak was er niet eens tijd om te eten voor hij naar de avondschool ging. In 1942 nam hij, als twintigjarige vrijgezel, vrijwillig de plaats in van een collega, een vader van twee jonge kinderen, die door de Duitse bezetter was aangewezen voor tewerkstelling in Duitsland. Hij belandde op het hoofdkantoor van het Kruppconcern in Essen, in het hart van het Ruhrgebied, en mocht er zelfs kennis maken met de binnenkant van een Duitse cel toen bleek dat hij verlofbriefjes had vervalst. Na de bevrijding terug in Amsterdam, belandde hij min of meer in een vacuüm. Hij wilde weg uit Nederland en had zelfs al getekend om naar Indonesië te gaan toen zijn vader resoluut het roer in handen nam. Bij de Amsterdamse politie solliciteerde die naar een baan voor zijn zoon. Op een dag legde hij hem een oproep voor om op het hoofdbureau te verschijnen. Zo kort na de oorlog was er grote nood aan nieuwe agenten. Na een opleiding van nauwelijks een maand waarin hij alleen de meest elementaire zaken had geleerd, mocht Appie als diender de straat op.

In 1948 werd hij overgeplaatst naar de nieuwe Radio-, Auto- en Motordienst aan de Overtoom, meestal de vijf-maal-acht genoemd, het alarmnummer van de politie in Amsterdam. Over zijn ervaringen daar schreef hij samen met zijn collega Maurice van Dijk een boek dat in 1959 verscheen: 5 x 8…grijpt in! Politie-ervaringen uit de grote stad. Ze publiceerden het onder het pseudoniem A.C.M. Baandijk. Aangezien Baantjer het nooit heeft willen laten herdrukken, is het een collectors item geworden.

Na een opleiding tot rechercheur belandde hij op het bureau Warmoesstraat in het hartje van de oude binnenstad. De rosse buurt behoorde ook tot het terrein van dit bureau, dat ten tijde van zijn komst in 1954 circa elfhonderd misdaden per jaar te verwerken had. Twintig jaar later was dat aantal opgelopen tot twintigduizend. Niet minder dan achtentwintig jaar is Baantjer als rechercheur verbonden gebleven aan bureau Warmoesstraat. Door zijn humane, 'faire' optreden heeft hij zich in al die jaren zelfs bij de penoze geen echte vijanden gemaakt. In Uit het leven van een Amsterdamse diender en Een Amsterdamse rechercheur (beide uit 1979) heeft hij, via zijn alter ego Jurrian de Cock, een aantal van zijn eigen ervaringen als agent en als rechercheur te boek gesteld.