Rabelais François - Gargantua i Pantagruel

Cymbrów pogromca – papież Juliusz II, który upokorzył Wenecjan. Aby Anglików skłonić do wojny przeciw Francji, wysłał im galerę naładowaną greckimi winami, szynkami i serem. [przypis tłumacza]

się gdy Cymbrów (…) dzieże – Uzupełnienie szkody wyrządzonej przez szczury jest bardzo łatwe: „Zasię gdy Cymbrów (…)/ Przybył powietrzem (…)/ Z jego przybyciem napełniono dzieże”. [przypis tłumacza]

srogie nicdobrego – [tu:] Kalwin. [przypis tłumacza]

jama – Jezioro Genewskie. [przypis tłumacza]

snadnie (daw.) – łatwo. [przypis edytorski]

chciał zwołać kapitułę (…) dręczą się ninie – Kapituła ma oznaczać zwołany przez Juliusza II Sobór w Pizie (1510), z którego zdaniem wojowniczy papież niewiele się liczył; rogi cielęce symbolizują słabość owego soboru. Wszelako papież zaniemógł i musiał zostać „przy kominie”; nowa szkapa ma oznaczać Franciszka I, który wstąpił na tron Francji po Ludwiku XII. [przypis tłumacza]

Dziurą straszyli (…) to z prawa, to z lewa – Papież obłożył klątwą króla Franciszka i jego sprzymierzeńców. [przypis tłumacza]

kruk – Maksymilian Sforza, syn Ludwika Moro, zwyciężony przez Franciszka I. [przypis tłumacza]

Minos – [tu:] parlament. [przypis tłumacza]

kuternoga – kanclerz Duprat, który zdusił parlament, zmuszając go do przyjęcia konkordatu. [przypis tłumacza]

ptak Jowisza – papież, który miał zamiar stanąć po stronie przeciwników króla Franciszka. [przypis tłumacza]

Massoreci – żydowscy uczeni w piśmie. [przypis tłumacza]

Ate – parlament. [przypis tłumacza]

Pentezylea – uniwersytet, wbrew woli którego stanął układ między papieżem i królem. [przypis tłumacza]

Juno ze swoim księciem – Kościół i papież. [przypis tłumacza]

jajka Prozerpiny – owoce piekielne; są to świeckie posiadłości i dochody, które król Franciszek w konkordacie przyznał papieżowi. [przypis tłumacza]

snadno a. snadnie (daw.) – łatwo, z łatwością. [przypis edytorski]

pogromca Kartaginy – parlament. [przypis tłumacza]

wraży (daw.) – obcy, wrogi. [przypis edytorski]

rok – wiek. [przypis tłumacza]

łuk turecki – litera M, która w celtyberyckim alfabecie ma formę łuku. [przypis tłumacza]

pięć wrzecion i trzy dna od faski – wrzeciona: jedynki; dna od faski: zera. [przypis tłumacza]

grzbiet króla (…) ogonów dosięże – aluzja do chorób wenerycznych króla Franciszka I. [przypis tłumacza]

korona królewskiej stadniny – kochanka króla, Diana de Poitiers. [przypis tłumacza]

Gdy rok ten minie (…) kląć czas przeszły będziem nieszczęśliwy – Strofa 12 i 13: Przepowiednia panowania Henryka II. [przypis tłumacza]

na koniec (…) lada jaki – Proroctwo zniesienia Inkwizycji i pomyślniejszych widoków przyszłości. [przypis tłumacza]

Tęgospust – Wedle tradycji komentatorów Tęgospust ma przedstawiać króla Ludwika XII: w ten sposób Gargantua byłby Franciszkiem I, a Pantagruel Henrykiem II. Jak już w przedmowie zaznaczono, trzeba się bardzo mieć na ostrożności przeciwko takiej mechanicznej symplifikacji bujnej, kapryśnej i wielostronnej satyry Rabelais'go. [przypis tłumacza]

k'czemu (daw.) – do czego. [przypis edytorski]

siła (daw.) – dużo, mnóstwo. [przypis edytorski]

trutki lombardzkie – Aluzja do trucicielstwa rozpowszechnionego we Włoszech. [przypis tłumacza]

Gargamela – W myśl tego samego wytrwałego komentatorstwa Gargamela byłaby w takim razie Anną, córką Franciszka II, księcia Bretanii, obłożonego klątwą i dlatego nazwanego tu królem kacerzy ( parpaillos ). Nazbyt obfite raczenie się flakami ma, zdaniem uczonych komentatorów, wyrazić wybujały apetyt miłosny królowej. [przypis tłumacza]

bibuła – tu: pijak. [przypis edytorski]

snać (daw.) – może, podobno, przecież, widocznie, najwyraźniej, zapewne; także: sna a. snadź . [przypis edytorski]

jęli się krzątać około podwieczorku – Wedle starego francuskiego obyczaju, który za czasów Montaigne'a już zanikał, ulubioną porą pijacką była godzina podwieczorku. Ludwik XII, sam wielki bibosz, lubował się w tych podwieczornych posiedzeniach. [przypis tłumacza]

sam tu (daw.) – chodź tu; podejdź. [przypis edytorski]

piję tylko z (…) brewiarza – Mnichy z zakonów żebraczych, łącząc obłudę cnoty z zamiłowaniem do kielicha, wymyślili flaszki na wino w formie brewiarza. [przypis tłumacza]

privatio (…) praesupponit habitum (łac.) – Uczucie braku każe przypuszczać przyzwyczajenie; pewnik scholastyczny. [przypis tłumacza]

Fecundi (…) disertum (łac.) – Kogóż by pełne kielichy nie uczyniły wymownym (Horacy). [przypis tłumacza]

aż nadto pijemy bez pragnienia – Aluzja do niewinnych, których poddawano indagacji za pomocą tortury wodnej. [przypis tłumacza]

per procuram (łac.) – przez pełnomocnika; za pośrednictwem. [przypis edytorski]

Dusza nigdy nie mieszka w suchym – Słowa św. Augustyna: Anima certe, quia spiritus est, in sicco habitare non potest . [przypis tłumacza]

rzyć (daw.) – tyłek. [przypis edytorski]

piję jak brat templariusz – Bracia templariusze mieli u współczesnych opinię pierwszorzędnych pijaków. [przypis tłumacza]

tamquam sponsus (łac.) – niby oblubieniec. [przypis tłumacza]

sicut terra sine aqua (łac.) – jak ziemia bez wody. [przypis tłumacza]

respice personam, pone pro duos – zważaj na osobę, przedkładaj (dawaj) dla dwóch. [przypis edytorski]

podbił Bachus Indyje – Aluzja do podboju Indii przez Portugalczyków przy pomocy napojów wyskokowych. [przypis tłumacza]