Эпосы, легенды и сказания - Hálfdanar saga Eysteinssonar

Þrándr hefir konungr heitit. Við hann er kenndr Þrándheimr í Noregi. Hann var sonr Sæmings konungs, sonar Óðins, er réð fyrir Hálogalandi. Sæmingr átti Naumu, er Naumudalr er við kenndr. Þrándr var mikill höfðingi. Hans kona hét Dagmær, systir Svanhvítar, er Hrómundr Gripsson átti. Þeira sonr hét Eysteinn, en annarr Eirekr inn víðförli, er fann Ódáinsakr. Hans móðir er ekki nefnd.

Eysteinn giftist ok fekk dóttur Sigurðar hjartar, er Ása hét. Hennar móðir var Áslaug, dóttir Sigurðar orms í auga. Eysteinn fekk með henni Finnmörk ok Valdres, Þótn ok Haðaland. Hann var ríkr ok stjórnsamr. Þau áttu son, er Hálfdan hét. Hann var ok stjórnsamr ok stilltr vel ok fríðr sýnum ok vandist snemma við allar íþróttir, þær sem karlmann máttu fríða ok betra var at hafa en missa. Hann var vinfastr ok trúlyndr ok vinavandr, gleðimaðr mikill, svá at alla gleði mátti við hann eiga, en ef honum mislíkaði, þá var hann þunglyndr ok langrækr, en eigi mjök bráðskapaðr. Hann óx upp með föður sínum, þar til hann var fimmtán vetra gamall. Þá tók móðir hans sótt ok andaðist. Þótti konungi þat mikill skaði ok öllum öðrum, ok var hennar útferð gerð sœmiliga. Konungr undi lítt í ríki sínu þaðan í frá, ok fór hann í hernað hvert sumar.

Maðr er nefndr Svipr. Hann var ríkr bóndi ok meðallagi vinsæll. Hann átti þrjá sonu. Einn hét Úlfkell ok var kallaðr snillingr. Hann var mikill ójafnaðarmaðr ok eigi mjök vitr. Hann var í hernaði með Eysteini konungi ok hafði fimm skip sinna vegna. Konungr helt mikit af honum. Annarr sonr Svips hét Úlfarr. Hann var ráðgjafi konungs. Hann var vinsæll maðr ok trúlyndr, ok þótti hann alls staðar bæta til bæði fyrir konungi ok öðrum. Úlfr hét inn yngsti sonr Svips. Hann var kallaðr Úlfr inn illi. Hann herjaði um Eystrasalt ok um Bjarmaland. Hann hafði mikla ræningjasveit ok var allóvinsæll.

Eitt sumar herjaði Eysteinn konungr í Austrveginn. Úlfkell snillingr var þá með honum ok Hálfdan, sonr konungs. Þeir höfðu þrjá tigi skipa vel skipuð, en Úlfarr, bróðir Úlfkels, hafði vald yfir ríki Eysteins konungs, meðan hann var í hernaðinum.

Í þenna tíma réð fyrir Aldeigjuborg konungr sá, sem Hergeirr hét. Hann var við aldr. Ísgerðr hét kona hans. Hún var dóttir Hlöðvis konungs af Gautlandi. Bræðr hennar váru þeir Sigmundr, er var stafnbúi Haralds konungs ins hárfagra, ok Oddr skrauti, faðir Gull-Þóris, er getr í Landnámabók á Íslandi. Þau áttu eina dóttur, er Ingigerðr hét. Hún var allra meyja fríðust ok svá stór vexti sem karlmaðr. Flestir hlutir váru henni vel gefnir. Hún var at fóstri með jarli þeim, er Skúli hét. Hann réð fyrir Álaborg ok jarlsríki því, sem þar lá til. Hann var sagðr bróðir Heimis, fóstra Brynhildar Buðladóttur, er getr í sögu Ragnars konungs loðbrókar. Skúli var kappi mikill ok manna vitrastr.

Kolr hét maðr. Hann var þræll Skúla. Hann var mikill maðr ok svá sterkr, at hann hafði tólf karla afl, til hvers sem hann gekk. Þat mátti kalla, at hann hefði mest ráð með jarlinum. Hann var honum dyggr. Dóttur átti hann sér. Sú hét Ingigerðr ok var allra meyja fríðust ok mjök lík Ingigerði konungsdóttur bæði á vöxt ok yfirlit, en eigi var náttúra þeira lík, því at Ingigerðr konungsdóttir var vel siðuð, en nafna hennar var in mesta fála, en þó var hún vel mennt, því at konungsdóttir hafði kennt henni hannyrðir, ok var hún iðuliga í skemmu hennar.

Skúli jarl unni mikit fóstru sinni. Eigi var Skúli kvángaðr. Íþróttamaðr var hann svá mikill, at engi maðr komast til jafns við hann.

Eysteinn konungr er nú kominn fyrir Aldeigjuborg með her sinn. Hergeirr konungr var fáliðaðr fyrir. Eysteinn konungr gekk at borginni með liði sínu. Hergeirr konungr varði vel ok drengiliga, en þó var hann eigi við bardaga búinn, ok urðu þær málalyktir, at Hergeirr konungr fell ok mestr hluti liðs hans. En þegar konungr var fallinn, bauð Eysteinn konungr grið öllum þeim, sem eptir váru. Gafst þá upp bardaginn, ok gengu þeir til griða, sem eptir váru. Lét konungr þá hreinsa borgina. Síðan lét hann leiða drottningu fyrir sik, en hún var í hörðu skapi.

Konungr horfði á hana um stund ok mælti síðan: «Várkunn er þat,» sagði hann, «at þér liggi í miklu rúmi þau tíðendi, sem hér hafa orðit öll saman, en bætr liggja til alls, ok vil ek nú vera þér í bónda stað, ok er eigi vanfenginn maðr á mót honum, því at hann var gamall.»

«Engi lýti váru honum at elli sinni,» sagði drottning, «en þat uggir mik, hvárt ek verð þeim trú, sem hann hefir drepit.»

«Nú er um tvá kosti,» sagði konungr, «sá annarr, at ek mun taka þik frillutaki, ok helzt þat slíka stund sem auðit verðr; hinn annarr, at þú gifzt mér ok gef ríkit allt í mitt vald, ok skal ek gera þinn sóma mikinn, ok óttumst ek eigi, at svik þín muni mér at bana verða, þá ek skal deyja.»

Drottning mælti: «Þat mun sannast it fornkveðna, at hörð verða óyndisórræðin, ok mun ek þann kjósa at eiga þik.»

Konungr segir sér þat nær skapi. Síðan var þetta mál til lykta snúit, ok tókust þessi ráð, ok er allt seinna en segir.

En þessu næst kallar konungr saman alla sína menn. Hann mælti þá til Úlfkels snillings ok Hálfdanar, sonar síns: «Svá er mál með vexti,» sagði hann, «at Skúli jarl ræðr fyrir norðr í Álaborg. Þar er á fóstri með honum Ingigerðr, dóttir Hergeirs konungs. Skúli er kappi mikill, ok er oss ván, at hann muni koma á hendr oss með her. Því skulu þit fara austr á mót honum ok leggja landit undir ykkr, en færa mér konungsdóttur, ok ef þit getið unnit landit, þá skal Úlfkell vera þar jarl fyrir drengiliga fylgd, er hann hefir mér fylgt, ok skal ek fá honum sœmiligt kvánfang, en Hálfdan skal eiga Ingigerði, ef honum hugnast þat ráð.

Þeir bjuggu nú her sinn Úlfkell ok Hálfdan ok léttu eigi fyrr en þeir koma til Álaborgar.

Skúli jarl hafði nú frétt þau tíðendi, sem gerzt höfðu í Aldeigjuborg, ok því safnar hann at sér liði miklu. Ok er liðit var saman komit, tók Skúli sótt mikla. Hafði hann þá sanna frétt af her þeira Úlfkels ok Hálfdanar.

Hann mælti þá við Kol: «Þat vil ek,» sagði Skúli, «at þú gerist höfðingi fyrir liðinu. Tak þú upp merki mitt ok klæði, ok skal ek fá þér jarldóm, ok skal ek gifta þér Ingigerði, fóstru mína, ef þú fær sigr.»

Kolr kveðst þess albúinn. Sagði Skúli nú fyrir mönnum, hversu breyta skyldu. Hugðu liðsmenn eigi annat en Skúli mundi þat vera, sem Kolr var. Hann ferr nú með liðit á móti þeim Hálfdani ok Úlfkatli. Skúli jarl lá í þorpi einu, ok var honum nú heldr í aptrbata.

Ingigerðr konungsdóttir kallar nöfnu sína, Ingigerði Kolsdóttur, til sín ok mælti til hennar: «Ek vil, at þú takir við trúnaði mínum,» sagði hún, «ok látir engan vita, meðan þú lifir. Þú skalt taka við klæðum mínum, því at vit erum mjök líkar. Skaltu kallast dóttir Hergeirs konungs, en ek taka við þínum klæðum ok fara á flótta með öðrum ambáttum, ok skaltu þenna trúnað aldri láta uppi, á meðan vit lifum báðar. En ef þeir sigrast, sem til eru komnir, þá mun Hálfdan konungsson biðja þín, ok ertu þá fullgift, en elligar Úlfkell, ok er þá góðr, hvárr sem upp kemr.»