Алесь Яфімаў - Каменная ноч

Да размовы нечакана далучыўся Добры:

— Ведаеш, так і ёсць. Калі ты амаль да ўсяго ставішся, як да нейкіх абавязкаў, гэта няправільна. Калі ты нават не спрабуеш атрымаць асалоду ад ранішняй кавы і адносішся да яе толькі як да неабходнай батарэйкі, гэта няправільна... Ты знаходзішся ў глыбокай маркоце. Гэта грэх. Але прабач, я не хачу цябе вінаваціць і запалохваць. Табе патрэбна дапамога. І ў першую чаргу, ты павінен дапамагчы сабе сам. Кінь сваю дурную ідэю з астэроідам, пакайся. І ўжо стане лягчэй. Вазьмі сябе ў рукі і займіся справай... Ты ж ведаеш сапраўдныя прычыны свайго жадання ўсё разбурыць — трэба глядзець у корань праблем і вырашаць іх. А не чакаць, пакуль усё само скончыцца... Акрамя гэтага, мне вельмі не падабаецца, што ты лічыш сябе амаль што Збаўцам. Змірыся: ты не вышэйшы, ты шмат ніжэйшы за іншых. Я цудоўна разумею, што гэта непрыемна і крыўдна, аднак гэта праўда. Знайдзі сябе, і тады ты зоймеш сваю нішу. Але перастань сябе падманваць, гэта ўжо страшна...

Ён ляжыць і цяжка дыхае. Пачутыя словы нешта ў Ім зачапілі. Аднак Ён выра шае ў адказ сказаць тое, пра што хацеў сказаць і раней, быццам бы не чуў Ён ні Злога, ні Добрага:

— Вось мне цікава... Калі перад Судным Днём усе людзі будуць уваскрэша ныя... Што яны будуць рабіць?.. Уявіце, абсалютна ўсе людзі, якія жылі ад пачатку і да заканчэння часоў, апынуліся разам... Нехта, магчыма, захоча паразмаўляць са сваім прадзедам... Аднак той прадзед сам захоча паразмаўляць са сваім прадзедам... А гэты першы чалавек даведаецца, што і ў яго ўжо ёсць шэраг нашчадкаў, якія, магчыма, таксама захочуць з ім паразмаўляць... Але, па вялікім рахунку, пра што размаўляць? Усе гэтыя людзі фактычна будуць незнаёмымі і чужымі адзін адному... Ці, напрыклад, сын захоча папрасіць прабачэння за нешта ў бацькі, бацька ў дзеда, дзед у прадзеда і гэтак далей... І тады адбудзецца ўсеагульная дэвальвацыя гэтых прабачэнняў і іншых пачуццяў, кожны выпадак страціць сваю ўнікальнасць... Ці нехта захоча даведацца, чым праславіўся яго продак альбо нашчадак... І што тады? Нехта скажа, што працаваў усё жыццё на полі, нехта скажа, што быў на вайне, нехта скажа, што шмат вучыўся... Нехта скажа, што зарабляў пяцьсот долараў за месяц... Але што ў такой сітуацыі можна будзе лічыць сапраўдным дасягненнем? Што можна будзе назваць сапраўды вялікім учынкам?.. Мне здаецца, што праблема акурат у тым, што большасць людзей, якія жылі на гэтым свеце, перабівалася ад вырашэння адной побытавай задачы да іншай... Кожны з гэтых людзей можа сказаць, што ён працаваў, зарабляў на хлеб, займаўся гаспадаркай, гадаваў дзяцей і гэтак далей. Амаль як жывёлы... І толькі адзінкі рабілі нешта насамрэч значнае... А большасць — не проста пакінула пасля сябе толькі нашчадкаў і больш нічога, дык яшчэ і самі не паспелі атрымаць ад уласнага жыцця задавальнення, спасцігнуць шэраг жыццёвых ісцін, знайсці сапраўдны сэнс...

— Працяг роду не з’яўляецца бессэнсоўным, — адказаў Злы. — Не трэба параўноўваць гэты працэс у людзей і ў жывёл. Людзі мне далёка не сімпатычныя, аднак... Калі нават самі прадстаўнікі роду не робяць нічога, што ты лічаш выдатным, не спрыяюць прагрэсу, яны даюць шанец сваім нашчадкам жыць у лепшым свеце...

— Але мне шкада ўсіх тых людзей... Я не думаю, што яны самі хацелі кожны дзень выконваць манатонную цяжкую працу на полі, калечыцца на войнах ці нешта такое... Натуральна, што ў іх былі ж нейкія схільнасці, захапленні... У любым выпад­ку, кожны меў свае мары, жаданні... Але хто іх здзейсніў? У каго былі адпаведныя магчымасці?

— Ты сябе шкадуеш, а не іх. Бо па сабе судзіш. Ты сапраўды ўспрымаеш усё, як абавязкі, быццам бы гэта не табе патрэбна, а некаму іншаму. Таму не можаш зразумець, што іншыя маглі бачыць радасць і ў цяжкай працы, і на вайне, і ў побыце... Увогуле, у кожнага быў выбар: не хочаш працаваць — не працуй, не хочаш ваяваць — не ваюй. І кожны рабіў гэты выбар на сваю карысць, у любым выпадку. І ты яго таксама зрабіў: нармальна жыць не атрымалася (хаця ты і не асабліва імкнуўся), здзейсніць самагубства смеласці не хапіла, і ты вырашыў усё ціха ненавідзець і пры гэтым не рабіць нічога рэальнага. Прызнайся, ты ведаеш, што самагубства ніколі не здзейсніш, што ніякі астэроід ніколі не абрынеш, а паспрабаваць нешта змяніць у сваім жыцці табе проста не трэба. Гэта і ёсць твой выбар: ныць, скардзіцца і шукаць такія апраўданні для псіхічна нездаровага жадання ўсіх забіць, якія б цябе яшчэ і героем выстаўлялі. Але ўсё гэта ў сукупнасці — самападман...