Николай Чергинец - За секунду да выстралу

Дзед рыўком адчыніў дзверы і гучна сказаў:

— А ну, старая, выкладвай начыстую пра крыж, а то сам скажу! Чаго нам баяцца? Мы ж з табой не кралі яго!

Старая ад здзіўлення ледзь прыўстала і чамусьці засталася ў такім нязручным становішчы.

— Ты што, здурнеў на старасці? Чаго языком менціш?

— Расказвай, кажу, Міхееўна, а то сам пачну. — Ён раптам злосна тупнуў нагой і грозна загадаў: — Ты што, чалавечай мовы не разумееш?

Гаспадар, прыстрашваючы, нават кулакі сціснуў, а Міхееўна нечакана выпрасталася і сунула старому проста пад нос кукіш:

— А дулю табе праз замочную свідравіну не хочацца?

Работнікі міліцыі, не вытрымаўшы, гучна разрагаталіся.

Стары сказаў жонцы «дурніца» і павярнуўся да Купрэйчыка:

— Здурнела баба. Відаць, мала выхоўваў у маладыя гады. Сам раскажу. — Ён вычакаў трохі, затым нядбайна адхіліў старую ад лавы і сеў: — Яшчэ задоўга да вайны падарыла мне маці залаты крыж. Ён ёй па спадчыне дастаўся. Быў у нас калісьці ў родзе поп. Схавалі мы гэты крыж, вырашылі на чорны дзень прызапасіць. А тут вайна пачалася, неўзабаве немец прыйшоў. Вырашылі мы крыж трымаць на выпад ак, калі немцы нас арыштоўваць будуць, каб адкупіцца. Але Бог мілаваў, нас не кранулі. У сорак другім у нас на кватэры стаў жыць Воўка Каруноў. Ці то з палону збег, ці то з турмы немцы яго выпусцілі, мы так і не даведаліся, замоўчваў ён пра гэта. Аднойчы яму нейкім чынам удалося падслухаць нашу гаворку са старой пра крыж. Пасля гэтага пачаў я заўважаць, што ў нашых рэчах хтосьці ўвесь час капаецца. Чыя гэта работа, гадаць не трэба было: Каруноў, і мы прапанавалі яму сысці ад нас. Воўка перабраўся на іншую кватэру, і пасля гэтага мы яго не бачылі. Аднойчы — гэта было ўжо ў сорак чацвёртым, калі нашы прыйшлі, — вярнуліся мы са старой з рынку дахаты, а там — сапраўдны пагром: усё перавернута, пераварушана. Дзіву даліся, каму спатрэбілася такі пагром рабіць. Стаім і галовы ламаем. А тут суседка прыходзіць і кажа: «Бачыла я, як ад вашай хаты гародамі сыходзіў ваш былы кватарант Воўка». Тут нам адразу ўсё стала ясна: Воўка гэты крыж шукаў.

— У міліцыю паведамлялі? — спытаў Купрэйчык.

— Не, баяліся пра крыж казаць. — Стары паглядзеў на жонку і дадаў: — А далей ты расказвай. — І ён ізноў прытупнуў нагой. — І не ламайся мне тут, як тады, калі замуж выходзіла, кажы!

Гаспадыня збянтэжана маўчала. Стары не вытрымаў:

— Кажы. Не даводзь мяне да граху сваімі выкрутасамі. Тут людзі на служ­бе знаходзяцца, дзеля цябе, старой дурніцы, сюды прыйшлі, а ты яшчэ з сябе фігалку-пігалку робіш. Кажы!

Гаспадыня злосна паглядзела на старога і, цяжка ўздыхнуўшы, загаварыла:

— Тры дні таму стары да шаўца пайшоў, а я ўспомніла, што ў нас газа скончылася. Узяла слоік і пайшла ў газавую краму. Прыходжу туды, а Грышка Пултас — ён газай гандлюе і жыве недалёка ад нас — кажа мне: «Слухай, Міхееўна, тут толькі што табой і тваім старым нейкі мужык цікавіўся. Я яго дзесьці раней бачыў, твар знаёмы, але ўспомніць так і не магу. Пытаў, ці жывяце вы адны ці кватарантаў трымаеце. З паўгадзіны як сышоў».

Купіла я газы і дахаты пайшла. Зірк, а недалёка ад нашай хаты, па другім боку вуліцы, наш былы кватарант у брызентавым плашчы мне насустрач ідзе. Убачыў мяне, каптур амаль на вочы апусціў і пайшоў далей, нібы мяне не пазнаў. Ёкнула ў мяне тады сэрца. Я хутчэй дахаты кінулася. Але дома ўсё ў парадку, неўзабаве і стары прыйшоў. Расказала я яму, а ён тады адразу ж і сказаў, што Воўка, напэўна, на наш крыж нацэліўся, і на ўсякі выпадак перахаваў яго з дома ў хлеў.

— А вы ў прадаўца газы не пыталі, як быў апрануты той мужчына? — спытаў Мачалаў

— Не. Не падумала я тады пра гэта.

Мачалаў зірнуў на гаспадара:

— Ну, і што далей?

Дзед хмурна прагаварыў:

— Ну, а далей, калі сёння ўварваліся ў хату гэтыя супастаты, то адразу ж і катаваць пачалі: «Дзе крыж?»

— А вы што сказалі?

— Сказаў, што калі Чырвоная Армія прыйшла, то з радасці здалі яго дзяржаве.

— І яны паверылі вам?

— Так, мы ж са старым пачулі бяду і ўмовіліся паміж сабой так казаць, — растлумачыла Міхееўна і дадала: — Яны ж нас па розных пакоях адразу расцягнулі, а мы, атрымалася, у адзін голас сказалі. Вось яны пашукалі, пашукалі і, нічагуткі не знайшоўшы, сышлі.

— Ну а вашага былога кватаранта сярод іх не было?

— А хто яго ведае? На мордах маскі напяты, паспрабуй разгледзь.

Купрэйчык спытаў у гаспадара:

— Міхаіл Міхайлавіч, а вы сярод гэтых траіх, калі яны размаўлялі з вамі і патрабавалі аддаць крыж, голасу знаёмага не чулі?