Александр Осипенко - Святыя грэшнікі

Богша піў каву дробненькімі глыткамі, па кропельцы, як п’юць нектар пчолы, хоць яму і хацелася асушыць кубак адразу і да дна.

"Трэба пазваніць Кірылу, — чамусьці падумаў Бог­ша. — Я павінен сказаць яму, што фільм усё ж атрымаўся".

Рука была пацягнулася да тэлефона ды і апусцілася на стол, нібы нехта нябачны ўтрымаў яе.

"Позна, — сказаў сабе Бота. — Чалавек спіць... Ну і што? Чаму я не магу разбудзіць яго? Якая абывацельская далікатнасць: даруйце, я вас крышачку патурбую... Да д’ябла сумненні. Мы — мастакі. I ён не можа не зразумець мяне, майго жывога нецярпення. Я павінен сказаць яму, што ён памыляецца. Іначай ён будзе спаць, перакананы ў сваёй праўдзе..."

Да тэлефона доўга ніхто не падыходзіў: у мёртвай цішыні тэлефонныя гудкі нагадвалі сірэну карабля, які падае сігналы няшчасця. Лазар ужо хацеў пакласці трубку — Кірылу не разбудзіш і гарматным залпам, — як гудкі спыніліся, у вуха палез незадаволены сонны голас:

— Алё, чорт вас падзяры... Алё, хто гэта?..

Лазар Богша дужа добра ўявіў Кірылу: сонны, узлахмачаны, босы, у адных плаўках.

— Спіш? — спытаў Богша падробленым пад Кірылу голасам.

— 3 вамі паспіш... Хто гэта?

— Святы грэшнік.

— Лазар?! Ну, ведаеш...

— Ведаю, Кірыла. Мне трэба з табой пагаварыць...

— Пайшоў ты... Я спаць хачу... А вам, чарцям, не спіцца. Весела...

— Весела, Кірыла.

— У каго вы сабраліся?

— Я адзін, Кірыла. Уся студыя спіць. А я не сплю. Не, хлушу. Яшчэ не спіць за акном ліхтар.

— Слухай, перастань вывяргаць словы, як Везувій лаву. Я босы. 3-пад дзвярэй дзьме, а ў кватэры сабачы холад. Чаго ты звоніш?

— Прыязджай на студыю. Пасядзім, пагаворым. За­раз нам ніхто не перашкодзіць. Мы ж з табой, Кірыла, бадай, ніколі не гаварылі па шчырасці.

— Звар’яцеў?..

— Даўно. Кожны з нас крыху вар’ят. Адзін ты не. Таму і пазваніў табе. Прыязджай! Я адзін. Разумееш, зусім адзін...

— Ты хоць уяўляеш, якая цяпер гадзіна?

— Чацвёртая...

— Не, ты звар’яцеў ці ў дым п’яны...

— Угадаў. Я п’яны. Я закончыў карціну і захмялеў ад радасці.

— 3 чым і віншую, — не паверыў Кірыла. Было чуваць, што ягонае цярпенне выгарала, як газ у запальнічцы. — А цяпер будзь здароў...

— Пачакай, Кірыла, — закрычаў Богша з адчаем у голасе. — Не вешай трубкі. Мне трэба сказаць табе колькі дужа важных слоў.

— Тады я хоць абую тапкі і накіну што на плечы...

Ён паклаў трубку. Лазар чуў кожны шолах. Мусіць, жонка спытала, хто звоніць, бо Кірыла аж злосна крыкнуў: "Хто-хто? Богша звоніць. Надраўся..." Нарэшце ён узяў трубку.

— Давай кажы, што хочаш.

— Па-першае, Кірыла, я не надраўся, — сказаў Бог­ша. — Я дасюль сядзеў у мантажнай. Я хачу спадзявацца, што табе, як і мне, вядома тое непаўторнае адчуванне адзіноты, калі закончыш фільм, а навокал ні ду­шы, якой можна было б расказаць пра сваю радасць ці расчараванне. Такое адчуванне бывае толькі ў мастакоў. Я называю яго адзінотай асуджаных на творчасць...

— Не кажы глупства. Мастак не адзінокі. У яго мільёны гледачоў.

— Які ты, Кірыла, стэрыльны, аж боязна за цябе брацца без гумавых пальчатак. Ці ты не разумееш, што гледачы прыходзяць потым. А я кажу пра адчуванне, што паяўляецца, калі завершаны творчы акт, пра першы вынік і першае пачуццё. Творчасць, як і каханне, інтымная. Разумееш, інтымная. Але пра яе хочацца крычаць на ўвесь свет. Во ў чым сакрэт. А тут крычы не крычы — нікога няма. Вера спіць. Дык я пра каханне. Не пра любоўныя сувязі, а пра каханне. Любоўныя сувязі хаваюць. Чыстае каханне не баіцца людскіх вачэй, хоць яно інтымнае па сваёй прыродзе. Закаханы хоча крычаць пра яго. Так і творчасць. А тут нікога побач, каму мож­на было адкрыць душу. Таму і адзінокасць.

Богша адчуваў, што недзе заблытаўся ў сваіх разважаннях, нават супярэчыць сабе.

— Лазар, што ты хочаш?

"Што я хачу?" — спытаў у сябе Богша, падумаўшы, што ягоны позні званок сапраўды быў падобны на вар’яцтва. Дужа яны розныя. Але яму трэба было з кімсьці падзяліцца пачуццямі. Хоць з самім д’яблам. 3 д'яблам нават лепей. Той, па крайняй меры, бывае розны, як зло.

— Даруй, Кірыла, — пранікліва сказаў ён, — я і праўда ненармальны. Але я ведаю, што хачу. Скажы мне сваю думку пра фільм. Толькі, калі можаш, шчыра.

Кірыла нечага даволі доўга маўчаў. Богша нават падумаў, што той адгаворыцца пустымі фразамі.

— Ты ж ведаеш маю пазіцыю. Я выказаў яе на мастацкім савеце, — сказаў Кірыла іншым і як бы афіцыйным тонам. — Я і не разумею, навошта патрэбны гэты фільм? Што зацікавіць у ім гледача? Князі? Іх міжусобіцы? Бітва на Нямізе, адна з дзесяткаў падобных ёй сваёй ганебнасцю бітваў? Эпоха, у якой не было колькі-небудзь выдатнай асобы? Святая Ефрасіння, якая не можа пераадолець інерцыю свайго к ла­са? Ці, можа, ты спадзяваўся, што цябе вывезе аўтар "Слова аб палку Ігаравым"? Але ён асоба больш чым міфічная, якая, бадай, і не існавала. Кажуць, што і аўтара і яго "Слова" прыдумалі ў васемнаццатым стагоддзі. А калі ты з міфічнай асобы робіш героя, дык ці не выглядае гэта тэндэнцыйнай спробай адарвацца наогул ад рэальнасці і ў той жа час паказаць яе ў ідэальным выглядзе? Іначай навошта было б гарадзіць загароду. Адчуваю, ты спытаеш зараз, а хіба нельга здымаць фільмы на гістарычныя тэмы? Чаму ж, калі з гісторыі бяруцца нейкія важныя падзеі або сапраўды вялікія людзі, чые справы заслугоўваюць увагі нашых сучаснікаў. Я не стаў бы выступаць супраць. Але нейкія дробныя князькі... Князькі, якія чортведама чаму ваююць паміж сабой. Я бачу тут...