Александр Осипенко - Святыя грэшнікі

...Ужо чуваць быў конскі тупат. Богшу хацелася крыкнуць стражам: "Што ж вы стаіце, разявы?" Ды ён так перахваляваўся, што не мог вымавіць ніводнага слова.

Раптам вароты крэпасці расчыніліся, з іх вылецела дванаццаць коннікаў, панесліся насустрач тым, што імчалі да крэпасці.

Богша заплюшчыў вочы, каб не бачыць, як сустрэнуцца грудзі ў грудзі два атрады, каб абагрыць крывёю снег.

Ён чуў, як тупаюць аб мёрзлую зямлю конскія капыты, як крычаць воіны на ўсю моц лёгкіх. Дзівіла толькі, што крыкі былі радасныя, вясёлыя.

— Вунь той... той сват, — закрычаў каля ягонага вуха нехта ўзрадаваным голасам. — Ну, проста бочка на дзвюх крывульках ды яшчэ абутая ў лапці і шарсцяныя панчохі... Ах, каб яго, гэтага жмудзіна!..

Богша расплюшчыў вочы. Стражы на вежы рагаталі, пабраўшыся за жываты. Там жа, дзе мелася адбыцца схватка, праязджалі па снезе ў крэпасць апошнія сані з захутанымі ў мядзведжыя шкуры седакамі.

Цяпер Богша здагадаўся, што лёс невыпадкова за­нёс яго ў Браслаў.

"Цікава паглядзець, чым кончыцца гэтае сватаўство, — падумаў Богша, — калі верыць жыццяпісу Ефрасінні Полацкай і сцэнарыю Баравіка-Залеўскага, дык яна павінна зараз адмовіць жаніху і пайсці ў манастыр. А дзе ён, той манастыр, у Браславе?.. Царквы і той няма".

3 харомаў на ганак тым часам выйшлі князь Святаслаў і ягоная жонка. Яны неслі на ручніку хлеб-соль. Сват прыняў хлеб-соль. Тады з-за мужчынскіх квадрат­ных спін выскачыла свацця-жмудзінка, замалаціла язы­ком, як цэпам, на сваёй, не зразумелай князю і яго жонцы жмудзінскай мове. Але і без перакладу было зра­зумела, што свацця расхвальвае жаніха.

Святаслаў запрасіў сватоў у харомы. Тыя расселіся па лаўках. Аднекуль паявіліся два талмачы. Яны і абвясцілі, што перад вачамі браслаўскага князя і княгіні зараз стане жаніх.

У харомы прывялі нешта захутанае ў мядзведжую шкуру поўсцю наверх. Калі яе раскруцілі, Богша ўбачыў хлапчука з далікатнымі абрысамі твару, сінімі вачамі і доўгімі русявымі валасамі. Было яму гадоў пятнаццаць-шаснаццаць. Святаславава жонка з прывычнай жанчынам палёгкаю ўздыхнула — жаніх мог бы аказацца пачварай або калекам.

— Прывядзіце князёўну Прадславу, — загадаў Святаслаў.

Сваты ўперылі вочы ў дзверы, чакаючы нявесту.

Нявеста ўварвалася ў святліцу са звонкім смехам і вясёлым крыкам:

— А вось і не зловіш, не зловіш...

Стоячы спіною да сватоў, яна паказала камусьці, хто быў за дзвярыма, язык і зноў зайшлася смехам. Ёй, бадай, не было васьмі, хоць талмач і аб’явіў сватам, што князёўне Прадславе сёлета споўнілася восем — са­мая пара для замужжа.

Зрэшты, гэта не мела ніякага значэння, бо сваталі і пяцігадовых і пяцімесячных за семнаццацігадовых і старэй. Бывала і наадварот.

Звонкая весялосць нявесты, здаецца, спадабалася сватам. Ды і хто не расчуліцца, не прыйдзе ў замілаванне, пачуўшы бесклапотны і мілы дзіцячы смех? Сва­ты заўсміхаліся: дзякуй жмудскім багам, што ў княжыча будзе вясёлая жонка. У гэтым цяжкім, небяспечным жыцці лепей мець вясёлую жонку, чым занудлівую і сварлівую, ды яшчэ прывезеную ліха ведае з якіх даляў, быццам і паблізу не знайшлося б брахлівай заразы.

Старэйшы сват разы тры хрукнуў ад уласнай велічы, бо гэта ён і падшукаў княжычу нявесту, і не абы-якую, а з роду Усяслававага.

Тыя, каму Прадслава паказвала язык, аказаліся яе мамкай-карміцелькай і цёткай, абедзве ўзятыя ў княжы двор з сем’яў дружыннікаў выхоўваць князёўну і адказваць за яе перад князем і княгіняй. Акінуўшы позіркам сватоў і князя з княгіняй, яны супакоіліся. Свавольства князёўны спадабалася, значыць, ніхто не насварыцца на іх.

— Як ты стаіш, князёўна? — прашаптала цётка.

Князёўна павярнулася да сватоў усё яшчэ з усмешкай на твары. У яе вачах мільганула збянтэжанасць. Так многа чужых людзей яшчэ ніколі не было ў іхніх харомах. Госці былі нейкія не такія, як жыхары Браслава, хоць тут можна было сустрэць каго хочаш — гарадок стаяў на скрыжаванні многіх дарог і на мяжы рассялення розных народаў.

Збянтэжанасць толькі кранулася Прадславінага твару, як ён адразу паблажэў, рот расцягнуўся да вушэй, а ўся фігурка князёўны стала падобна на каркас пуга­ла, якое ставяць у каноплях, каб адпужваць вераб’ёў. Да ўсяго яе круглы і нейкі плоскі тварык зморшчыўся, здалося, што князёўна зараз заплача. А калі яна, бывала, плакала, яе твар рабіўся ўтрая непрыгожым.

Яна, пэўна, і заплакала б, каб не сват, які падкаціўся да князёўны на крывых нагах, загаварыў да яе хоць і незразумела, але з цеплынёй у голасе. Князёўна як бы адтаяла. Зморшчыны на яе твары зніклі, вочы засвяціліся, а шчокі паружавелі.