Adam Mickiewicz - Pan Tadeusz

Wreszcie porwał za szyję Księdza z całej siły:

"Mój Robaku! - wołając - czy to tylko prawda?

Mój Robaku! - powtarzał - czy to tylko prawda?

Ileż razy zwodzono! Pamiętasz? gadali:

Napoleon już idzie! i my już czekali!

Gadano: już w Koronie, już Prusaka pobił,

Wkracza do nas! A on - co? Pokój w Tylży zrobił!

Czy tylko prawda? Czy ty nie zwodzisz sam siebie?"

"Prawda - zawołał Robak - jak Pan Bóg na niebie!"

"Błogosławioneż niechaj będą usta, które

To zwiastują! - rzekł Sędzia wznosząc ręce w górę. -

Nie pożałujesz twego poselstwa, Robaku,

Nie pożałuje klasztor; dwieście owiec z braku

Daję na klasztor. Księże, tyś się wczora palił

Do mojego kasztanka i gniadosza chwalił,

Dziś zaraz w twym kwestarskim wozie pójdą oba;

Dziś proś mnie, o co zechcesz, co ci się podoba,

Nie odmówię! Lecz o tym interesie całym

Z Hrabią, daj pokój; skrzywdził mnie, już zapozwałem,

Czyż wypada..."

Załamał ręce Ksiądz zdziwiony.

Wlepiwszy oczy w Sędzię, ruszywszy ramiony,

Rzekł: "To gdy Napoleon wolność Litwie niesie,

Gdy świat drży cały, to ty myślisz o procesie?

I jeszczeż po tem wszystkim, com tobie powiedział,

Będziesz spokojnie, ręce założywszy, siedział,

Gdy działać trzeba!"

- "Działać? Cóż?" - Sędzia zapytał.

"Jeszcześ - rzekł Robak - z oczu moich nie wyczytał?

Jeszcze serce nic tobie nie gada? Ach, bracie!

Jeśli Soplicowskiej krwi kroplę w żyłach macie,

Uważ tylko: Francuzi uderzają z przodu?...

A gdyby z tyłu zrobić powstanie narodu?

Co myślisz? Niech no Pogoń zarży, niech na Żmudzi

Niedźwiedź ryknie! Ach, gdyby jakie tysiąc ludzi,

Gdyby choć pięćset z tyłu na Moskwę natarło,

Powstanie jako pożar wkoło rozpostarło,

Gdybyśmy my, nabrawszy Moskwie harmat, znaków,

Zwycięzcy szli powitać wybawców rodaków?

Ciągniemy! Napoleon widząc nasze lance

Pyta: <> My krzyczym: <

Najjaśniejszy Cesarzu! Litwa ochotnicy!>>

Pyta: <> - <>

Ach, któż by potem pisnąć śmiał o Targowicy?

Bracie, póki Ponarom stać, Niemnowi płynąć,

Póty w Litwie Sopliców imieniowi słynąć;

Wnuków, prawnuków będzie Jagiełłów stolica

Wskazywać palcem, mówiąc: oto jest Soplica,

Z tych Sopliców, co pierwsi zrobili powstanie!"

A na to Sędzia: "Mniejsza o ludzkie gadanie;

Nigdy nie dbałem bardzo o pochwały świata,

Bóg świadkiem, żem nie winien grzechów mego brata;

W politykę jam nigdy bardzo się nie wdawał,

Urzędując i orząc mojej ziemi kawał;

Lecz jestem szlachcic, rad bym plamę domu zmazać,

Jestem Polak, dla kraju rad bym coś dokazać,

Choć duszę oddać. W szable nie byłem zbyt tęgi,

Wszakże bierali ludzie i ode mnie cięgi;

Wie świat, że w czasie polskich ostatnich sejmików

Wyzwałem i zraniłem dwoch braci Buzwików,

Którzy... Ale to mniejsza. Jakże Wasze myśli?

Czy potrzeba, żebyśmy zaraz w pole wyszli?

Strzelców zebrać - rzecz łatwa; prochu mam dostatek,

W plebaniji u księdza jest kilka armatek;

Przypominam, iż Jankiel mówił, iż u siebie

Ma groty do lanc, że je mogę wziąć w potrzebie;

Te groty przywiózł w pakach gotowych z Królewca

Pod sekretem; weźmiem je, zaraz zrobim drzewca,

Szabel nam nie zabraknie, szlachta na koń wsiędzie,

Ja z synowcem na czele i? - jakoś to będzie !"

"O polska krwi!" - zawołał Bernardyn wzruszony,

Z otwartemi skoczywszy na Sędzię ramiony. -

"Prawe dziecię Sopliców! Tobie Bóg przeznacza

Oczyścić grzechy brata twojego, tułacza;

Zawszem ciebie szanował, ale od tej chwili

Kocham cię, jak gdybyśmy bracią sobie byli!

Przygotujemy wszystko, lecz wyjść nie czas jeszcze;

Ja sam wyznaczę miejsce i czas wam obwieszczę.

Wiem, że car wysłał gońców do Napoleona

Prosić o pokój; wojna nie jest ogłoszona;

Lecz książę Józef słyszał od pana Biniona,

Francuza; co należy do cesarskiej rady,

Że się na niczem skończą wszystkie te układy,

Że będzie wojna. Książę wysłał mnie na zwiady

Z rozkazem, żeby byli Litwini gotowi

Dowieść przychodzącemu Napoleonowi,

Że chcą złączyć się znowu z siostrą swą, Koroną,

I żądają, ażeby Polskę przywrócono.

Tymczasem bracie, z Hrabią trzeba przyjść do zgody;

Jest to dziwak, fantastyk trochę, ale młody,

Poczciwy, dobry Polak; potrzebny nam taki;

W rewolucyjach bardzo potrzebne dziwaki,

Wiem z doświadczenia; nawet głupi się przydadzą,

Byle tylko poczciwi i pod mądrych władzą.

Hrabia pan, ma u szlachty wielkie zachowanie;

Cały powiat ruszy się, jeśli on powstanie;

Znając jego majątek, każdy szlachcic powie:

Musi to być rzecz pewna, gdy z nią są panowie.

Biegę do niego zaraz".

"Niech się pierwszy zgłosi -

Rzekł Sędzia - niech przyjedzie tu, mnie niech przeprosi;

Wszak jestem starszy wiekiem, jestem na urzędzie!

Co się tycze procesu, sąd arbitrów będzie..."

Bernardyn trzasnął drzwiami. "No, szczęśliwa droga!" -

Rzekł Sędzia.

Ksiądz wpadł w powóz stojący u proga,

Tnie biczem konie, łechce lejcami po bokach;

Furknęła kałamaszka, ginie w mgły obłokach,

Tylko kiedy niekiedy kaptur mnicha bury

Wznosi się nad tumany jako sęp nad chmury.

Woźny już dawniej wyszedł ku domowi Hrabi.

Jak lis bywalec, gdy go woń słoniny wabi,

Bieży ku niej, a strzelców zna fortele skryte,

Bieży, staje, przysiada coraz, wznosi kitę

I wiatr nią jak wachlarzem ku swym nozdrzom tuli,

Pyta wiatru, czy strzelcy jadła nie zatruli:

Protazy zeszedł z drogi i wzdłuż sianożęci

Krąży około domu: pałkę w ręku kręci,

Udaje, że obaczył kędyś bydło w szkodzie;

Tak zręcznie lawirując stanął przy ogrodzie;

Schylił się, bieży, rzekłbyś, iż derkacza tropi,

Aż nagle skoczył przez płot i wpadł do konopi.

W tej zielonej, pachnącej i gęstej krzewinie,

Koło domu, jest pewny przytułek zwierzynie

I ludziom. Nieraz zając zdybany w kapuście

Skacze skryć się w konopiach bezpieczniej niż w chruście,

Bo go dla gęstwi ziela ani chart nie zgoni,

Ani ogar wywietrzy dla zbyt tęgiej woni.

W konopiach człowiek dworski, uchodząc kańczuka

Lub pięści, siedzi cicho, aż się pan wyfuka.