Adam Mickiewicz - Pan Tadeusz

Zdawał się słuchać rozmów, oczy w talerz wlepił;

Telimena mu leje wino, on się gniewa

Na natrętność; pytany o zdrowie - poziewa.

Ma za złe (tak się zmienił jednego wieczora),

Że Telimena zbytnie do zalotów skora;

Gorszy się, że jej suknia tak wcięta głęboko,

Nieskromnie - a dopiero, kiedy podniosł oko!

Aż przeląkł się; bystrzejsze teraz miał źrenice:

Ledwie spójrzał w rumiane Telimeny lice,

Odkrył od razu wielką, straszną tajemnicę!

Przebóg! naróżowana!

Czy róż w złym gatunku,

Czy jakoś na obliczu przetarł się z trefunku:

Gdzieniegdzie zrzedniał, na wskroś grubszą płeć odsłania.

Może to sam Tadeusz, w Świątyni dumania

Rozmawiając za blisko, omusknął z bielidła

Karmin, lżejszy od pyłków motylego skrzydła.

Telimena wracała nazbyt śpieszno z lasu

I poprawić kolory swe nie miała czasu;

Około ust szczególniej widne były piegi.

Nuż oczy Tadeusza, jako chytre szpiegi,

Odkrywszy jedną zdradę, poczną w kolej zwiedzać

Resztę wdzięków i wszędzie jakiś fałsz wyśledzać:

Dwóch zębów braknie w ustach; na czole, na skroni

Zmarszczki; tysiące zmarszczków pod brodą się chroni!

Niestety! Czuł Tadeusz, jak jest niepotrzebnie

Rzecz piękną nazbyt ściśle zważać; jak haniebnie

Być szpiegiem swej kochanki; nawet jak szkaradnie

Odmieniać smak i serce - lecz któż sercem władnie?

Darmo chce brak miłości zastąpić sumnieniem,

Chłod duszy ogrzać znowu jej wzroku promieniem:

Już ten wzrok, jako księżyc światły, a bez ciepła,

Błyskał po wierzchu duszy, która do dna krzepła...

Takie robiąc sam sobie wyrzuty i skargi,

Pochylił w talerz głowę, milczał i gryzł wargi.

Tymczasem zły duch nową pokusą go wabi:

Podsłuchiwać, co Zosia mówiła do Hrabi.

Dziewczyna, uprzejmością Hrabiego ujęta,

Zrazu rumieniła się spuściwszy oczęta,

Potem śmiać się zaczęli, w końcu rozmawiali

O jakiemś niespodzianem w ogrodzie spotkaniu,

O jakiemś po łopuchach i grzędach stąpaniu.

Tadeusz, wyciągnąwszy co najdłużej uszy,

Połykał gorzkie słowa i przetrawiał w duszy,

Okropną miał biesiadę. Jak w ogrodzie źmija

Dwoistem żądłem zioło zatrute wypija,

Potem skręci się w kłębek i na drodze legnie,

Grożąc stopie, co na nią nieostróżnie biegnie,

Tak Tadeusz, opiły trucizną zazdrości,

Zdawał się obojętny, a pękał ze złości.

W najweselszem zebraniu niech się kilku gniewa,

Zaraz się ich ponurość na resztę rozlewa.

Strzelcy dawniej milczeli, druga stołu strona

Umilkła, Tadeusza żółcią zarażona.

Nawet pan Podkomorzy, nadzwyczaj ponury,

Nie miał ochoty gadać, widząc swoje córy,

Posażne i nadobne panny, w wieku kwiecie,

Zdaniem wszystkich najpierwsze partyje w powiecie,

Milczące, zaniedbane od milczącej młodzi.

Gościnnego Sędziego również to obchodzi;

Wojski zaś, uważając, że tak wszyscy milczą,

Nazywał tę wieczerzę nie polską, lecz wilczą.

Hreczecha na milczenie miał słuch bardzo czuły,

Sam gawęda, i lubił niezmiernie gaduły.

Nie dziw! ze szlachtą strawił życie na biesiadach,

Na polowaniach, zjazdach, sejmikowych radach;

Przywykł, żeby mu zawsze coś bębniło w ucho,

Nawet wtenczas, gdy milczał lub z placką za muchą

Skradał się, lub zamknąwszy oczy siadał marzyć;

W dzień szukał rozmów, w nocy musiano mu gwarzyć

Pacierze różańcowe albo gadać bajki;

Stąd też nieprzyjacielem zabitym był fajki,

Wymyślonej od Niemców, by nas scudzoziemczyć;

Mawiał: "Polskę oniemić - jest to Polskę zniemczyć".

Starzec, wiek przegwarzywszy, chciał spoczywać w gwarze;

Milczenie go budziło ze snu: tak młynarze,

Uśpieni kół tarkotem, ledwie staną osie,

Budzą się, krzycząc z trwogą: "A Słowo stało się..."

Wojski ukłonem dawał znak Podkomorzemu,

A ręką od ust lekko skinął ku Sędziemu,

Prosząc o głos; panowie na ten ukłon niemy

Odkłonili się oba, co znaczy: "prosiemy".

Wojski zagaił:

"Śmiałbym upraszać młodzieży,

Ażeby po staremu bawić u wieczerzy,

Nie milczeć i żuć: czy my ojce kapucyni?

Kto milczy między szlachtą, to właśnie tak czyni

Jako myśliwiec, który nabój rdzawi w strzelbie;

Dlatego ja rozmowność naszych przodków wielbię.

Po łowach szli do stołu, nie tylko by jadać,

Ale aby nawzajem mogli się wygadać,

Co każdy miał na sercu; nagany, pochwały

Strzelców i obławników, ogary, wystrzały

Wywoływano na plac; powstawała wrzawa,

Miła uchu myśliwców jak druga obława.

Wiem, wiem, o co wam idzie: ta czarnych trosk chmura

Pono z Robakowego wzniosła się kaptura!

Wstydzicie się swych pudeł! Niech was wstyd nie pali,

Znałem myśliwych lepszych od was, a chybiali;

Trafiać, chybiać, poprawiać - to kolej strzelecka.

Ja sam, chociaż ze strzelbą włoczę się od dziecka,

Chybiałem; chybiał sławny ów strzelec Tułoszczyk,

Nawet nie zawsze trafiał pan Rejtan nieboszczyk.

O Rejtanie opowiem później. Co się tycze

Wypuszczenia z obławy, że oba panicze

Zwierzowi jak należy kroku nie dostali,

Choć mieli oszczep w ręku, tego nikt nie chwali

Ani gani: bo zmykać, mając naboj w rurze

Znaczyło po staremu: być tchórzem nad tchórze;

Toż wystrzelić na oślep (jak to robi wielu),

Nie przypuściwszy zwierza, nie wziąwszy do celu,

Jest rzecz haniebna; ale kto dobrze wymierzy,

Kto przypuści do siebie zwierza jak należy,

Jeśli chybił, cofnąć się może bez sromoty

Albo walczyć oszczepem, lecz z własnej ochoty,

A nie z musu: gdyż oszczep strzelcom poruczony

Nie dla natarcia, ale tylko dla obrony.

Tak było po staremu: a więc mnie zawierzcie

I waszej rejterady do serca nie bierzcie,

Kochany Tadeuszku i Wielmożny Grafie!

Ilekroć zaś wspomnicie o dzisiejszym trafie,

Wspomnijcie też starego Wojskiego przestrogę:

Nigdy jeden drugiemu nie zachodzić w drogę,

Nigdy we dwóch nie strzelać do jednej źwierzyny".

Właśnie Wojski wymawiał to słowo: "źwierzyny",

Gdy Asesor półgębkiem podszepnął: "dziewczyny";

"Brawo!" krzyknęła młodzież, powstał szmer i śmiechy,

Powtarzano z kolei przestrogę Hreczechy,

Mianowicie ostatnie słowo, ci: "źwierzyny",

A drudzy, w głos śmiejąc się, krzyczeli: "dziewczyny";

Rejent szepnął: "kobiety", Asesor: "kokiety",

Utkwiwszy w Telimenie oczy jak sztylety.

Nie myślił wcale Wojski przymawiać nikomu

Ani uważał, co tam szepcą po kryjomu;

Rad bardzo, że mógł damy i młodzież rozśmieszyć,

Zwrócił się ku myśliwcom, chcąc i tych pocieszyć.

I zaczął, nalewając sobie kielich wina:

"Nadaremnie oczyma szukam Bernardyna;

Chciałbym mu opowiedzieć wypadek ciekawy,

Podobny do zdarzenia dzisiejszej obławy.

Klucznik mówił, że tylko znał jednego człeka,

Co tak celnie jak Robak mógł strzelić z daleka;

Ja zaś znałem drugiego; równie trafnym strzałem

Ocalił on dwóch panów; sam ja to widziałem,

Kiedy do nalibockich zaciągnęli lasów

Tadeusz Rejtan poseł i książę Denassow.

Nie zazdrościli sławie szlachcica panowie,

Owszem u stołu pierwsi wnieśli jego zdrowie,

Nadawali mu wielkich prezentów bez liku

I skórę zabitego dzika; o tym dziku

I o strzale powiem wam jak naoczny świadek,