Adam Mickiewicz - Pan Tadeusz

Gdzie jest dziś taki strzelec jak szlachcic Żegota,

Co kulą z pistoletu w biegu trafiał kota?

Terajewicza znałem, co idąc na dziki,

Nie brał nigdy innego oręża prócz piki!

Budrewicza, co chodził z niedźwiedziem w zapasy.

Takich mężów widziały niegdyś nasze lasy!

Jeśli do sporu przyszło, jakże spór godzili?

Oto obrali sędziów i zakład stawili.

Ogiński sto włók lasu raz przegrał o wilka;

Niesiołowskiemu borsuk kosztował wsi kilka!

I wy, Panowie, pójdźcie za starych przykładem

I rozstrzygnijcie spór wasz choć mniejszym zakładem.

Słowo wiatr, w sporach słównych nigdy nie masz końca,

Szkoda ust dłużej suszyć kłótnią o zająca;

Więc polubownych sędziów najpierwej obierzcie,

A co wyrzekną, temu sumiennie zawierzcie.

Ja uproszę Sędziego, ażeby nie bronił

Dojeżdżaczowi, choćby po pszenicy gonił;

I tuszę, że tę łaskę otrzymam od Pana".

To wyrzekłszy, Sędziego ścisnął za kolana.

"Konia - zawołał Rejent - stawię konia z rzędem

I opiszę się jeszcze przed ziemskim urzędem,

Iż ten pierścień sędziemu w salarijum złożę".

"Ja - rzekł Asesor - stawię me złote obroże,

Jaszczurem wykładane, z kółkami ze złota,

I smycz tkany, jedwabny, którego robota

Równie cudna jak kamień, co się na nim świeci.

Chciałem ten sprzęt zostawić w dziedzictwie dla dzieci,

Jeślibym się ożenił; ten sprzęt mnie darował

Książę Dominik, kiedym z nim razem polował

I z marszałkiem Sanguszką księciem, z jenerałem

Mejenem, i gdy wszystkich na charty wyzwałem.

Tam - bezprzykładną w dziejach polowania sztuką

Uszczułem sześć zajęcy pojedynczą suką.

Polowaliśmy wtenczas na kupiskiem błoniu;

Książę Radziwiłł nie mógł dosiedzieć na koniu;

Zsiadł i objąwszy sławną mą charcicę Kanię,

Trzykroć jej w samą głowę dał pocałowanie,

A potem, trzykroć ręką klasnąwszy po pysku,

Rzekł: <>.

Tak Napoleon daje wodzom swoim księstwa

Od miejsc, na których wielkie odnieśli zwycięstwa".

Telimena, znudzona zbyt długimi swary,

Chciała wyjść na dziedziniec, lecz szukała pary;

Wzięła koszyczek z kołka: "Panowie, jak widzę,

Chcecie zostać w pokoju, ja idę na rydze;

Kto łaska, proszę za mną" - rzekła, koło głowy

Obwijając czerwony szal kaszemirowy;

Córeczkę Podkomorstwa wzięła w jedną rękę,

A drugą podchyliła do kostek sukienkę.

Tadeusz milczkiem za nią na grzyby pośpieszył.

Zamiar przechadzki bardzo Sędziego ucieszył.

Widział sposób rozjęcia krzykliwego sporu,

A więc krzyknął: "Panowie, po grzyby do boru!

Kto z najpiękniejszym rydzem do stołu przybędzie,

Ten obok najpiękniejszej panienki usiędzie;

Sam ją sobie wybierze. Jeśli znajdzie dama,

Najpiękniejszego chłopca weźmie sobie sama".

KSIĘGA TRZECIA

UMIZGITreść:

Wyprawa Hrabi na sad - Tajemnicza nimfa gęsi pasie - Podobieństwo grzybobrania do przechadzki cieniów elizejskich - Gatunki grzybów - Telimena w Świątyni dumania - Narady tyczące się postanowienia Tadeusza - Hrabia pejzażysta - Tadeusza uwagi malarskie nad drzewami i obłokami - Hrabiego myśli o sztuce - Dzwon - Bilecik - Niedźwiedź, Mospanie!

Hrabia wracał do siebie, lecz konia wstrzymywał,

Głową coraz w tył kręcił, w ogród się wpatrywał;

I raz mu się zdawało, że znowu z okienka

Błysnęła tajemnicza bieluchna sukienka

I coś lekkiego znowu upadło z wysoka,

I przeleciawszy cały ogród w mgnieniu oka,

Pomiędzy zielonymi świeciło ogórki:

Jako promień słoneczny, wykradłszy się z chmurki,

Kiedy śród roli padnie na krzemienia skibę

Lub śród zielonej łąki w drobną wody szybę.

Hrabia zsiadł z konia, sługi odprawił do domu,

A sam ku ogrodowi ruszył po kryjomu;

Dobiegł wkrótce parkanu, znalazł w nim otwory

I wcisnął się po cichu jak wilk do obory;

Nieszczęściem, trącił krzaki suchego agrestu.

Ogrodniczka, jak gdyby zlękła się szelestu,

Oglądała się wkoło, lecz nic nie spostrzegła;

Przecież ku drugiej stronie ogrodu pobiegła.

A Hrabia bokiem, między wielkie końskie szczawie,

Między liście łopuchu, na rękach, po trawie,

Skacząc jak żaba, cicho, przyczołgał się blisko,

Wytknął głowę - i ujrzał cudne widowisko.

W tej części sadu rosły tu i ówdzie wiśnie,

Śród nich zboże, w gatunkach zmieszanych umyślnie:

Pszenica, kukuruza, bob, jęczmień wąsaty,

Proso, groszek, a nawet krzewiny i kwiaty.

Domowemu to ptastwu taki ochmistrzyni

Wymyśliła ogródek: sławna gospodyni.

Zwała się Kokosznicka, z domu Jendykowi-

czówna; jej wynalazek epokę stanowi

W domowym gospodarstwie; dziś powszechnie znany,

Lecz w owych czasach jeszcze za nowość podany,

Przyjęty pod sekretem od niewielu osób,

Nim go wydał kalendarz, pod tytułem: Sposób

Na jastrzębie i kanie, albo nowy środek

Wychowywania drobiu - był to ów ogrodek.

Jakoż zaledwie kogut, co odprawia warty,

Stanie i nieruchomie dzierżąc dziob zadarty,

I głowę grzebieniastą pochyliwszy bokiem,

Aby tym łacniej w niebo mógł celować okiem,

Dostrzeże wiszącego jastrzębia śród chmury,

Krzyknie - zaraz w ten ogród chowają się kury,

Nawet gęsi i pawie, i w nagłym przestrachu

Gołębie, gdy nie mogą schronić się na dachu.

Teraz w niebie żadnego nie widziano wroga,

Tylko skwarzyła słońca letniego pożoga,

Od niej ptaki w zbożowym ukryły się lasku;

Tamte leżą w murawie, te kąpią się w piasku.

Śród ptaszych głów sterczały główki ludzkie małe,

Odkryte; włosy na nich krótkie, jak len białe;

Szyje nagie do ramion; a pomiędzy niemi

Dziewczyna głową wyższa, z włosami dłuższemi;

Tuż za dziećmi paw siedział i piór swych obręcze

Szeroko rozprzestrzenił w różnofarbną tęczę,

Na której główki białe, jak na tle obrazku,

Rzucone w ciemny błękit, nabierały blasku,

Obrysowane wkoło kręgiem pawich oczu

Jak wiankiem gwiazd, świeciły w zbożu jak w przezroczu,

Pomiędzy kukuruzy złocistymi laski

I angielską trawicą posrebrzaną w paski,

I szczyrem koralowym, i zielonym ślazem,

Których kształty i barwy mieszały się razem

Niby krata ze srebra i złota pleciona,

A powiewna od wiatru jak lekka zasłona.

Nad gęstwą różnofarbnych kłosów i badylów

Wisiała jak baldakim jasna mgła motylów

Zwanych babkami, których poczwórne skrzydełka,

Lekkie jak pajęczyna, przejrzyste jak szkiełka,

Gdy w powietrzu zawisną, zaledwo widome,

I chociaż brzęczą, myślisz, że są nieruchome.

Dziewczyna powiewała podniesioną w ręku

Szarą kitką, podobną do piór strusich pęku;

Nią zdała się oganiać główki niemowlęce

Od złotego motylów deszczu. W drugiej ręce

Coś u niej rogatego, złocistego świeci,

Zdaje się, że naczynie do karmienia dzieci,

Bo je zbliżała dzieciom do ust po kolei,

Miało zaś kształt złotego rogu Amaltei.

Tak zatrudniona, przecież obracała głowę

Na pamiętne szelestem krzaki agrestowe,

Nie wiedząc, że napastnik już z przeciwnej strony

Zbliżył się, czołgając się jak wąż przez zagony;

Aż wyskoczył z łopucha. Spójrzała - stał blisko,

O cztery grzędy od niej, i kłaniał się nisko.