Адам Міцкевіч - Пан Тадэвуш

А што мне? Што мне ў справы не свае мяшацца?

Сюды не прыйдзе, не чакайце бернардына.

Калі ж вось гэта ад яго прыйшла навіна,

Дык што ў яго за мэта? Бес ён, не ксянжына!

Як апроч гэтага не знаеце нічога,

Тады чаго вам трэба? Скуль уся трывога?"

"Вайна! " крычалі. "З кім?"- спытаў. "З Масквой! Масквою!

Крычалі ўсе.- Гайда на маскалёў! Гэй, к бою!"

Прусак перакрычаць усіх яшчэ стараўся

І голас узвышаў, які пісклівым стаўся,

Прасіў паклонам слова і махаў рукамі.

"I я,- крычаў, б'ючыся ў грудзі кулакамі,-

Хачу змагацца! Раз дык жэрдкай ад віціны

Аж чатыром прусакам справіў я хрысціны

За тое, што ўтапіць мяне хацелі ў Прэглі!"

"Ты, Бартак, зух! Крапіць, крапіць, каб зразу леглі!" -

Крычаў Хрысціцель. "Бог мой! Трэба ж, хіба, ведаць,

З кім мы ваюем,- рваўся Бартак,- трэ' ж разведаць,

Адкуль і як пачаць. Падумайце ж вы самі,

Адразу так народ не вырушыць за намі!

Браты! Паны! Уважце! Як жа лезці ў схватку,

Калі няма ў нас ладу ні парадку!

Вы хочаце вайны? Перш сарганізавацца,

Намеціць планы трэба - сканфедэравацца.

У Польшчы так было: вось бачым райтараду

Нямецкую, склікаем тайную нараду,

Прыводзім шляхту і вясковы люд да ладу

І так чакаем ад Дамброўскага наказу.

Пасля - гайда на коней і ў бой скачам зразу".

"Прашу даць слова!" - камісар ускрыкнуў клецкі,

Прыстойны, малады, у вопратцы нямецкай.

Ён зваўся Бухман, але быў палякам зроду,

Хоць невядома, ці быў шляхціцам; нагоды

Ніхто не меў навесці спраўкі пра Бухмана.

Даволі, што ў вялікага служыў ён пана,

Быў добрым патрыётам, многа меў навукі

І з кніг чужых знаў гаспадарнічання штукі,

Адміністрацыю двароў вёў вельмі ўмела

І аб палітыцы судзіў заўсёды смела,

Пісаў прыгожа, вельмі гладка выслаўляўся;

Дык змоўклі ўсе, як толькі адазваўся.

"Прашу даць слова!- паўтарыў. Пасля з паклонам

Адкашляўся і так прамовіў зычным тонам: -

Мае прадмоўцы ў выступленнях красамоўных

Ужо да пунктаў дакрануліся галоўных,

Дыскусію на значную ступень узнялі,

Дык думкі трапныя, што вельмі ўсіх занялі,

Мне застаецца толькі ўзгодніць і адгладзіць,

Каб больш змястоўна нам дыскутаваць і радзіць

Дыскусія дзве часткі ў нас сягоння мела,

І я трымацца буду гэтага раздзела.

Найперш: чаму мы маем узнімаць паўстанне?

Ў якім напрамку?- гэта першае пытанне.

А вось другое ўжо адносіцца да ўлады.

Падзел тут трапны. Але перш за ўсё - загады:

Калі мы ўладу неабходнай нам знаходзім,

То ўжо з яе з'яўлення мэту, сэнс выводзім.

Дык што да ўлады. Вось вачыма прабягаю

Гісторыю народаў і спасцерагаю,

Што дзікі род людскі яшчэ ў глыбінях лесу

Злучаўся для супольных спраў і інтарэсу

І радзіўся. Так перш паўсталі рады.

Тады ўжо кожны для агульнае улады

Сваёй свабоды частку аддаваў памалу,

І так статут і права паўставала.

Дык бачым, што законы не прыйшлі ад Бога,

А ад саміх людзей залежыць вельмі многа.

Дык на кантракце абапёршыся народным,

Падзел улады стаў з'яўляцца неабходным..."

"Няхай кантракт народны! Кіеўскі ці Мінскі,-

Сказаў стары Мацей,- няхай урад бабінскі!

Пан Бухман, Бог нам царскую ўдружыў уладу

Ці чорт, не дойдзем зараз з вамі мы да ладу.

Вось лепей, як цара пазбыцца, дайце раду".

"Вось загваздка,- сказаў Крапіцель,- каб так скокнуць

Крапілам да прастола і цара раз "кокнуць",

То ўжо ні Кіеўскім ён не вярнуўся б трактам,

Ні Мінскім, і ніякім Бухманскім кантрактам,

І ўваскрасіць яго ўжо сілы б не хапіла

Ні ў чорта, ні ў папоў. Дык хай жыве Крапіла!

Гаворыш ты, пан Бухман, гладка, безумоўна,

Ды гэта ўсё шум-друм. Крапіць трэ', пан шаноўны!"

"Во, во!- ускрыкнуў задаволены Брытэўка,

К Хрысціцелю ад Мацька скачучы, як цэўка,

У кросны закіданая - той самай сцежкай,-

Адно ты, Мацек, з Розгай, ты, Мацей, з даўбешкай,

Адно згадзіцеся, дальбог наробім сечкі

З маскалёў. Брытва пад каманду йдзе Рузэчкі!"

"Каманда,- зноў сказаў Хрысціцель,- на парадзе

Патрэбная, а ў нашай Ковенскай брыгадзе

Была кароткая: палохай, сам не бойся,

Бі, не давайся, наступай, сячы прыстройся:

Шах-мах!" "Во, во!- зноў Брытва піснуў,- во, як міла!

Нашто тут акты нам складаць, псаваць чарніла?

Канфедэрацыі нам трэ'? За гэта спрэчка?

Дык вось - маршалак! Наш Мацей з жазлом Рузэчкай!"

"Няхай жыве Мацей!" - крычаў Хрысціцель,

А шляхта крыкнула: "Няхай жыве Крапіцель!"

Ды па кутах пачуўся шум нездавальнення,

Відаць, што ў радзе пачалося раздваенне.