Адам Міцкевіч - Пан Тадэвуш

Які, упёршы ў грудзі дула пісталета,

Пад стол загнаў адчытваць іск сабачым брэхам,

Ды памаглі каноплі - скончылася смехам.

Другі раз Валадковіч, злоснік небывалы,

Што разганяў нарады, ганьбіў трыбуналы,

Прыняўшы раз ад Вознага з суда паперы,

Парваў іх і паставіў гайдукоў на дзверы,

А сам крычаў, падняўшы меч над галавою:

"Зжары свае пісулькі, не дык вось раскрою!"

Стаў есці, аж на лобе ўсталі поту кроплі,

Ды бухнуў праз акно і шуснуў у каноплі.

І не ўжываў ніхто ні шаблі, ні нагаяў

На Возных, толькі мо хто дзе аблаяў,

Не знаў Пратазы перамены абычаяў.

Даўно ўжо вельмі з іскамі ён не насіўся,

Хоць быў ахвотнік прыслужыцца і прасіўся,

Але Суддзя з увагі на старыя годы

Яму ўсё адмаўляў і скарыстаў з нагоды

Сягоння.

Возны пільна вушы растаўляе -

Навокал ціха, дык рукамі расхінае

Канопляў лес густы, высокі і пахучы

І сунецца, як той плывун, нырнуўшы з кручы.

Узняў галаву - наўкола ціш. К сцяне крадзецца -

Наўкола ціш. Праз вокны глянуць давядзецца -

Нікога. Узышоў на ганак, цісне клямку

Са страхам - пуста, быццам дзе ў заклятым замку.

Іск дастае, чытае ўголас аб'яўленне.

Тут стук калёс пачуў і ў сэрцы мітусенне.

Ўцякаць хацеў, ды штосьці дзверы засланіла -

Ксёндз Робак! Вельмі іх сустрэча задзівіла.

А Граф кудысьці вырушыў з дварнёю,

Бо на'т пакінуў дзверы насцеж за сабою.

Відаць, што зброю браў. Ляжалі на падлозе

Двухстволкі, стрэльбы, шрубштакі, пры дапамозе

Якіх наладжвалі, відаць, старую зброю.

Валяўся порах і клакі сярод пакоя.

Ці Граф на паляванне вельмі так спяшаўся?

Пашто ж яму запас халоднай зброі здаўся?

Вось шабля без галоўкі, зломаная шпага -

А зброя падбіралася, відаць, з увагай

3 таго, чым шмат гадоў ніхто не карыстаўся.

Ксёндз Робак доўга думаў, пільна прыглядаўся,

Нарэшце ў фаліварак распьггаць падаўся,

Шукаючы людзей, што ведалі ці чулі,

Дзе Граф. І вось спаткаў нарэшце дзве бабулі,

Якія расказалі, што з сваёй дружынай

Узброены пан Граф падаўся ў бок Дабрына.

Здаўна ў Літве Дабрынскі славіцца засценак

Адвагай шляхціцаў, прыгожасцю паненак.

Даўней багаты, людны, бо калі Ян Трэці

Праз віці вёў мабілізацыю ў павеце,

То прыбыло тады з Дабрына к ваяводзе

Шэсцьсот узброеных мужоў. Сягоння ў родзе

Іх менш, усе збяднелі. Некалі, бывала,

Дабрынскіх шмат на лёгкім хлебе працавала

У войску ці ў паноў вялікіх у палацах,

А зараз мусяць самі аб сабе старацца

І працаваць, як простыя сяляне з вёскі.

Сярмяг не носяць, а капоты у палоскі,

А святам кунтушы. У бедньгх на'т шляхцянак

Адзежа розніцца ад вопраткі сялянак:

Яны ўсе ў крамных ходзяць блузах і спаднічках,

Кароў пасуць не ў лапцях, але ў чаравічках

І збожжа жнуць, а на'т прадуць у рукавічках.

Дабрынскіх распазнаць было ў натоўпе проста,

Бо выдзяляліся і моваю, і ростам,

Вачыма чорнымі, арлінымі насамі

І чорнымі (кроў чыстых ляхаў) валасамі.

3 зямлі Дабрынскай некалі прывандравалі

I хоць чатырыста гадоў тут пражывалі,

Мазурскай засталіся верныя радзіме.

Калі хто з іх даваў свайму дзіцяці імя,

Дык браў апякуном кароннага святога:

Барталамея ці Мацея - не другога.

Дык сын Мацея быў заўсёды Баўтрамеем,

А Баўтрамея сын мог толькі быць Мацеем,

Жанчыны ў іх былі ўсе Кахны ці Марыны.

Каб разабрацца сярод гэткай блытаніны,

Прымалі розныя мянушкі ад заганы

Ці якасці, з якой быў хто найлепей знаны.

Мужчыны мелі часам прозвішчаў і многа

То ў знак пашаны, то ад нораву якога.

Інакш часамі звалі шляхціца ў Дабрыне,

А іншым імем у чужой ён зваўся гміне.

Дык за Дабрынскімі паны, а потым служкі

Браць сталі прозвішчы, па-нашаму - м я н у ш к і

І рэдкі ведае, хоць выдумка ўсё ў модзе,

Што нарадзілася яна ў Дабрынскіх родзе.

Ды там была патрэбнай, а па цэлым краі

Не йнакш, як перайманнем увайшла ў звычаі.

Дык Матыяш Дабрынскі, шанаваны дзеля

Старшынства ў родзе, зваўся Пеўнем на касцеле,

Але з Касцюшкаўскае эпапеі змрокам

Мянушку ён змяніў і звацца стаў абокам,

У Дабрыне ён зваўся Каральком - як бацька,

А Літвіны празвалі Над Мацькамі Мацькам.

Як над Дабрынскімі ён сам, яго сяліба

Над вёскай панавала, і чужынец хіба

Не знаў, хто жыў паміж касцёлам і карчмою,

Дзе кожны кут паглядваў страшнай беднатою.

Двор без варот, платы ў развале, і бярозкі

На градах, але дом быў, як сталіца вёскі,

Бо лепш і раскашней за іншых збудаваны -