Ала Сямёнава - Бэзавы попел

Увогуле Міхась Стральцоў быў з тых, для каго існасць рэчаў i падзей i свет літаратурны, мастацкі былі заўсёды відавочнай рэальнасцю, неад'емнай. Не ў рэчышчы дурной літаратуршчыны, a ў тым неад'емным сэнсе, які дае існаванню чалавека высокая культура. Калі свет ужо не ўяўляецца без Дантэ i Скарыны, без Рафаэля i Моцарта, без Блока i Багдановіча...

Не, жыццё не было для яго толькі літаратурным матэрыялам. Першая i другая рэальнасць суіснавалі ў яго ўсведамленні. Ён вельмі тонка адчуваў код узаемаадносін паміж існасцю — мастацтвам, паміж „перадмастацтвам” i ўласна творчасцю. Паміж шэрай звычаёвасцю i таямніцай. Таямніцай чалавека, асобы, творцы. Жанчыны. Раздумваў над тым. Меціў задумамі. Згадваў пра няспраўджанае. Можа, у эпісталярным жанры гэта ўсё не мела той эстэтычнай крышталёвай завершанасці, як, скажам, у „Смаленні вепрука”, але мела сваю стыхію дакладнасці, сваю дысцыпліну родзуму i пачуццяў. Прырода яго чалавечага таленту змяшчала ў сабе непадзельнасць роздуму i ацэнак, плыні жыцця i ўсведамленне яго. Як i таленту пісьменніцкага:

„Во — хацеў я аднойчы напісаць апавяданне пра танцпляцоўку (даўно), i задума, здавалася, цікавая была: нябожчыку Рылько [Алесь (Аляксей Іванавіч) Рылько (1923-1967) — празаік, публіцыст, дра­матург] нападпітку неяк расказваў, а ён уталопіў вочы ў мяне, доўга глядзеў, неяк тужліва-хітравата, як гэта ён умеў, a потым кажа нешта накшталт гэткага: а ты даўно, хлопча, каровы пасвіў, касіў ці дровы пілаваў? I пра Дастаеўскага нешта сказаў, i пра ягоную „хромоножку” ca Стаўрогіным — маўляў, вывіх i выбрык. Разумны быў чалавек, i мы, гадамі розныя, сябравалі, можа, па-сапраўднаму, а больш ён нібы бацька мне быў. А пра Даст[аеўскага] ён сказаў нездарма: у мяне ў той задуме нейкім саматужным Фрэйдам патыхала, ён гэта неяк адразу зразумеў. А задума ці не забылася, памятаю толькі i цяпер чамусьці ўпэўнены, што, далібог, неблагая была. Калі-небудзь, можа, успомню: нечага з другога вопыту дадам i, дадаўшы, можа, напішу. Бо начытаешся, як У. з В. „живописуют” жанчын i каля, дык не па сабе неяк робіцца: i тэмы шкада, i праўды шкада, той праўды, пра якую стары Талстой (у адносінах да жаноча-мужч[ынскай] прабл[емы]) выказаўся неяк так: я пра тое голас падам, калі адной нагой у труне буду i выкажуся, шасну ў труну i векам накроюся. Так, здаецца, Горкі перадае — чалавек, які выдумаў сябе i выдумляў другіх, страшная ў яго гэтая ўласная выдуманасць, упэўненасць дзяка ці царкоўнага начотчыка. Можа, адзіны з рускіх літаратараў вёску не разумеў i не любіў. Яно дык любіць, канечне, мала за што можна, але... ягоная яўная, а часцей схаваная, варожасць да інтэлігенцыі даказвае толькі тое, што ён самавук i тое, што інтэлігентам трэба нарадзіцца. Прапаведваць веды, з аднаго боку, услаўляць волю i нейкага чалавека, паднаўляючы зноў жа саматужна Ніцшэ, i забыць пра Акакія Акакіевіча, як гэта было ў Горкага, — гэта i не па-руску неяк, i не па-асветніцку нават. Пану грамата цяжка даецца, a калі даецца, дык прымаўкай робіцца нездарма.

А наогул, самавукі небяспечныя людзі — гэта можна убачыць, напрыклад, i на нашым S. Прыгледзьцеся.

Надвор'е у нас даўно ўжо сапсавалася — сырасць, макрэча — не ведаю, як у вас. Радыё я не слухаю, ды i ўключаюць яго прапары цэнтралізавана, так сказаць, калі захочуць. Футбол я не гляджу. Вось пішу табе (гэта раніцай, палова восьмай, да паверкі) — дождж шастае, a ў мяне круцяцца рубцоўскія радкі:

Седьмые сутки дождь не умолкает —

И некому его остановить!

Все чаще мысль угрюмая мелькает,

Что может всю деревню затопить.

[Цытавана дакладна.]

Цытую па памяці, таму i сумняваюся. Неяк так. Там яшчэ, здаецца, ёсць радкі: „на кладбище, как будто крокодилы, ворочаются, спятивши, гробы”.

Бр! Мальчишка. Часто „смешной и милый”, кажется, у него эта страсть пугать и легкомысленничать. Вроде:

Прозрачно небо голубое,

Прозрачен воздух голубой.

Какое место вам? — Любое!

Любое время, край любой.

Ах ты, божа мой!

Як яму ў тым абраным ім ці некім другім краі цяпер, адзін бог ведае. Напрадракаўся: „Я умру в крещенские морозы”. Так, здаецца, i было. Някрасаўскі пейзаж нейкі над намі, да Кальцова не дараслі ці перараслі, — паспяшаліся. Але нешта я сумнае пад дождж пачаў — не буду. Вось табе зноў славянская рыса” (5.VI.82).

Засталося ненапісаным i тое апавяданне, i іншыя апавяданні, эсэ. Стральцоў не любіў ні саматужнай нудоты прымусу i самапрымусу, не апускаўся да хуткапісу важных праблем. Увогуле ж — задумваючыся над безданню i вышынямі чалавечых пачуццяў i розуму, выяў жыцця, існавання, заўсёды ўсё ж заставаўся ў, так бы мовіць, арэале Быцця, не пацвельваючыся з Небыццём, за тым, што па-за рысай нашага існавання.