Арлоў Уладзімір - Адкуль наш род

Апошні паход

Вайна з немцамі доўжылася ўжо трыццаць гадоў. Валодша вырашыў сабраць войска з усёй сваёй дзяржавы і ісці ўніз па Дзвіне на Рыгу, каб разбіць рыцараў і даць Полацкаму княству мір.

Князь адправіў паслоў у землі балтаў і ў суседнія славянскія княствы. Ягоныя пасланцы паехалі ў Герсіку і ў Ноўгарад. Усевалад сустрэў палачанаў з радасцю, а ноўгарадцы ўспомнілі старыя крыўды і ісці ў паход адмовіліся.

Немцам удалося дазнацца пра Валодшавы планы. Пад выглядам купцоў і рамеснікаў крыжакі заслалі на беларускія землі сваіх шпегаў. Яны атрымалі заданне хоць якім спосабам сарваць паход.

У прызначаны дзень у Полацку сабраліся палкі з усёй дзяржавы. Пешыя ваяры павінны былі рухацца далей на плытах і стругах, а вершнікі — дзвінскім берагам. Па дарозе да гэтай сілы збіраліся далучыцца дружыны балтаў, эстаў і князя Усевалада.

Перад выхадам у паход Валодша памаліўся ў Сафійскім саборы. Потым ён падняўся на свой вялікакняскі карабель і павярнуўся тварам да горада.

Бераг быў чырвоны ад шчытоў. Вясновае сонца грала на шаломах у ваяроў. Дружыны стаялі пад шматколернымі сцягамі. Князь глядзеў на іх і думаў, што чужынцам ніколі не ўдасца перамагчы крывіцкую зямлю.

“Слава князю Валодшу! Слава!” — крычалі ваяры. І раптам яны ўбачылі, як іхні валадар пахіснуўся, схапіўся рукамі за карабельную слямгу і пачаў паволі асядаць на дол.

Так загадкава абарвалася жыццё полацкага князя Валодшы. Відаць, яго атруцілі падасланыя немцамі людзі. Гэта здарылася ў 1216 годзе.

На той раз ворагі дамагліся свайго. Пазбаўленае камандзіра полацкае войска ў паход не пайшло. Але захапіць старажытную беларускую дзяржаву і паставіць яе на калені нямецкія рыцары не змаглі.

Мір Полацка з Ноўгарадам

Праз дваццаць гадоў пасля Валодшавай смерці полацкая князёўна Аляксандра стала жонкаю ноўгарадскага князя. Яго звалі Аляксандрам Яраславічам, а потым, за перамогу над шведамі на рацэ Няве, назвалі Неўскім.

Упершыню за доўгія гады палачане і ноўгарадцы біліся поплеч супраць агульнага ворага. У той бітве здабыў сабе вечную славу беларус Якаў Палачанін. Узброены адным мячом, ён адолеў некалькі дзесяткаў шведскіх рыцараў.

Дружыннікі з Полацка і Віцебска складалі трэцюю частку войска Аляксандра Неўскага ў бітве з нямецкімі захопнікамі на Чудскім возеры. Тую бітву назвалі Лядовым пабоішчам.

Вяртаючыся дадому пасля перамогі, беларускія ваяры часта ўспаміналі каля вечаровых вогнішчаў князя Валодшу. Яны верылі, што той бачыў усё з захмарных высяў і радуецца цяпер разам з імі.

Пытанні і заданні

1. Навошта прыязджаў у Полацак нямецкі манах Майнгард?

2. Хто такія крыжакі? Чаму Полацкая дзяржава пачала з імі вайну?

3. Раскажы, як ваявалі нашыя продкі?

4. Што ты ведаеш пра князёў Вячку і Усевалада?

5. Чаму не адбыўся задуманы князем Валодшам паход на Рыгу?

6. Хто дапамог ноўгарадцам перамагчы шведаў і немцаў? Чаму мы памятаем пра Якава Палачаніна?

Вялікае Княства Літоўскае

Уявіце, што калісьці ўсіх беларусаў звалі ліцвінамі, або літоўцамі. Гэта было ў часы Вялікага Княства Літоўскага. Прычым не толькі суседнія народы менавалі нас ліцвінамі, а Беларусь — Літвою. I дома, і трапляючы за мяжу, жыхары Вялікага Княства Літоўскага таксама з гонарам казалі пра сябе: “Мы — ліцвіны”.

Шмат хто з беларусаў лічыў сябе ліцвінам і значна пазней, калі Вялікага Княства ўжо не існавала. Літвой называў сваю родную Наваградчыну выдатны паэт Адам Міцкевіч.

Мужны камандзір беларускіх паўстанцаў Кастусь Каліноўскі таксама зваў радзіму Літвой. Ліцвінамі лічылі сябе яшчэ адзін паўстанцкі правадыр Тадэвуш Касцюшка, беларускі пісьменнік Вінцэнт Дунін-Марцінкевіч ды іншыя нашы славутыя землякі, пра якіх вы даведаецеся з гэтай кнігі пазней. Але раскажам пра ўсё па парадку.

Новая дзяржава

Як мы ўжо ведаем, з часоў князя Валодшы на палачанаў і суседніх балтаў з захаду нападалі нямецкія рыцары. Яны хацелі авалодаць нашай зямлёй, а яе жыхароў анямечыць, гэта значыць, прымусіць забыць сваю мову і ператварыць у немцаў.

Небяспечны вораг з’явіўся і з другога боку, з усходу. Адтуль насоўваліся мангола-татарскія орды. Татары захапілі Кіеў і шмат якія іншыя ўкраінскія і расейскія гарады.

Разрозненыя беларускія княствы апынуліся паміж двух агнёў. Каб выстаяць у змаганні з чужынцамі, яны пачалі аб’ядноўвацца ў адзіную дзяржаву. Да іх далучаліся і некаторыя балцкія плямёны. Гэтая новая дзяржава называлася Вялікае Княства Літоўскае. Гаворачы пра яе, трэба памятаць, што зямля, якая ў летапісах завецца Літвой, ляжала не там, дзе жывуць сучасныя літоўцы (летувісы), а ў тых мясцінах, дзе пачынаецца рака Нёман, іначай кажучы — на абшары цяперашняй Беларусі.