Уладзімір Дубоўка - Пялёсткі

- Адвядзі гэтага чалавека на кухню і скажы, каб там яго пакармілі...

Угневаўся я, пайшоў да другога дружбака. А той загадаў псоў з ланцугоў адвязаць ды выцкаваць мяне з панадворка...

Заходзіў я яшчэ да двух - і там не лепш. І пайшоў я, куды мае вочы глядзяць, на зламанне шыі... І тут сустрэўся з табой, селянінам... Вы мяне прынялі як роднага, а я вас, сялян, за ўсё сваё жыццё за людзей ніколі не лічыў, я ж для вас на сіні пазногаць нічога добрага не зрабіў. Я нават слова добрага вам, сялянам, ніколі не сказаў... Дык колькі слёз трэба мне выліць, каб змыць тую ўсю ганьбу маю...

Паслухаўшы ўважна гэтую споведзь пана Юстына, Якуб сказаў яму:

- Дык чаго ж табе, чалавеча, так непакоіцца і гараваць? Калі цябе зраклася сям'я і твае дружбакі, жыві ў нас. У нас, як сам бачыш, багацця вялікага няма, абыходзімся і без прысмакаў, але, тым часам, здаравейшы будзеш.

- Я гарую па тым, што не магу аддзякаваць вам. Хіба што адным: я дужа добра ведаю лацінскую мову. Я навучу твайго сына Тодара гэтай мове.

- Вучы! Што чалавек ні навучыцца - за плячыма не трэба насіць, а карысць нейкая будзе...

І вось папрасіў пан Юстын са свайго колішняга маёнтка кнігі. Аддалі. Пачаў Якубаў сын Тодар, у далейшым - мой дзед, вывучаць у вольныя хвіліны латынь. Вывучыў яе так, што ў арыгінале зусім свабодна чытаў творы Авідзія, Гарацыя, Вергілія, Апулея. Вось тады і пасяліліся гэтыя выдатныя рымскія пісьменнікі ў нашых Агародніках.

Сваім аднавяскоўцам час ад часу мой дзед Тодар ператлумачваў цэлыя раздзелы з прачытаных твораў. Асабліва падабаліся нашым землякам Вергіліевы «Георгікі». Пакуль быў жывы пан Юстын, ён удзельнічаў у тых чытаннях, а калі памёр - пахавалі яго на каталіцкіх могілках. На крыж, апрача Езуса, прыбілі дзве дошчачкі, маляваныя пад выгляд кніг. На адной напісалі «Vergilius», а на другой «Ovidius». Так са сваімі самымі надзейнымі дружбакамі пайшоў стары Палівода ў апошняе падарожжа...

Пражыўшы сто тры гады на свеце, прадзед мой Якуб раптоўна аслеп. Дактароў у нас тады не было, даць добрага зелля або зрабіць аперацыю - не было каму. Паклікалі з суседняй вёскі нейкую бабульку-знахарку. Яна паглядзела, памацала ягоныя вейкі сваімі заскарузлымі ад працы старымі пальцамі і запыталася:

- Дык ты нічога не бачыш, Якубе?

- Нічога.

- І мяне не бачыш?

- І цябе не бачу.

- І сонейка яснага не бачыш?

- Адчуваю, як яно свеціць, як грэе, а бачыць- нічагутанькі не бачу...

- Ты ж не стукнуў нічым у вочы, яны ў цябе не выбалелі, ніякай хваробы звонку на іх няма. Значыцца, у іх набралася цёмная вада. Квіта. Ніякай зёлкай, ніякай замовай памагчы нельга.

- Дзякую і на тым, на тваёй спагадзе і добрым слове.

Пасля таго прадзед папрасіў свайго сына Тодара, каб ён прапаліў лазню. Хоць яе палілі два дні таму назад, але сын, ні слова не сказаўшы бацьку, зрабіў усё паводле ягонага загаду. Папрасіў прадзед сына:

- Звадзі ты мяне, сыночак мой адзіны, у лазню і памый ты мяне ў апошні раз...

Сын ледзь не самлеў.

- Татачка родны, што ты такое кажаш? Аж слухаць страшна...

- А ты не страшся, сынок. Я памру праз малы час. Жыць дармажэрцам я не буду, а працаваць больш - не магу...

Сын зноў яму:

- Тата, мілы! Зямлі ў нас валока. Я ў цябе адзін. Усё, што ў нас ёсць - запрацавана тваімі рукамі, усё - тваё. Нават каб ты яшчэ такое жыццё пражыў не працуючы, табе ўсяго хопіць. Апрача таго, ты ж можаш, - калі табе схочацца, выйсці памаленьку з хаты і кійком па плоце пастукаць, курэй папужаць, дык і то будзе работа не малая. Ды ці мала чаго ты здолееш рабіць. А самае галоўнае - што ты будзеш мне добрыя парады даваць, а гэта - даражэй усякай работы...

Заладзіў прадзед адно:

- Гэта ўсё не тое, гэта ўсё не для мяне, не хачу дармажэрцам на свеце жыць...

Памыўся ў лазні, апрануў чыстую кужэльную кашулю, нагавіцы, лёг на свой ложак і не стаў ні піць, ні есці. Як яго прасілі, як яго малілі - кленчылі перад ім, не ўзяў ні кроплі вады, ні крошачкі хлеба. На шостыя суткі стары Якуб аддаў богу сваю душу. Але, як растлумачыў манькаўскі поп: «Бог душу старога Якуба не прыняў ні ў рай, ні ў пекла не накіраваў, бо, паводле царкоўнага закону, ён - самагубца». А з гэтае прычыны поп не дазволіў хаваць нашага прадзеда на манькаўскіх могілках, пры царкве. Быў ён пахаваны ў канцы вёскі Агароднікі, пры выездзе з вёскі завулкам на так званае Пралле, куды бабы насілі і вазілі праць бялізну. Над ягонай магілкай стаяў высокі дубовы крыж. На тым месцы былі калісьці Агародніцкія старыя могілкі. Людзі казалі, што стары Якуб не мае сабе прытулку на тым свеце і ходзіць па зямлі, але, зразумела, нікому ніякай крыўды не робіць па смерці, як не рабіў яе нікому і пры жыцці. Казалі яшчэ мне, што быў ён дужа мудры, ведаў назву кожнай зоркі на небе і мог вызначаць час, у які трэба сеяць тое ці іншае збожжа...