Васіль Ткачоў - Варона

І ён, нічога больш не сказаўшы, пабег не ў той бок, адкуль узяўся, а – наперад. Па дарозе сустрэўся яму дзед Грышка, той здзёр з галавы сваю аблезлую шапку, саступіў яму дарогу і адбіў паклон. А потым стары перахрысціўся і папраставаў да нас... Але што спазніўся ён сёння, дык спазніўся: мала таго, што не паслухаў райкомаўца, дык той і цяпер мусіў абыйсціся без дзеда, бо сказаў:

– Камуністаў прашу застацца...

Засталіся дзядзька Хвядос і Мікіта. А які ж камуніст дзед Грышка? Усяродку ён, магчыма, такім і будзе, але чым дакажаш? Пакажы дакумент. А яго якраз і няма. Таму ён толькі хацеў нешта сказаць, а тады пакрактаў, роспачна махнуў рукой і пашлёгаў назад дахаты: маўляў, разбірайцеся тут самі…

Крыху паводдаль ад мужчын сядзела Кацярына і люляла на руках галавешку:

– А-а-а-а-а-а-а-а-а! А-а-а-а-а-а! А-а-а-а-а-а-а!

Паклыпаў дахаты і Петрык, а я залез на печ – больш ісці мне не было куды. І зусім не вінаваты, што падслухаў, пра што гаварылі райкомавец, Мікіта і дзядзька Хвядос. А спярша апошні скруціў самакрутку, паглядзеў на важнага госця:

– Можа, паспрабуеце майго тытуню? Паёк. З-пад Бранску прывёз. У шпіталі хлопцы накідалі на развітанне. У падарунак быццам. Дзякуй ім – на год, глядзіш, і расцягну.

Райкомавец працягнуў руку, і пакуль Хвядос сыпаў яму на далонь тытунь, скоса паглядаў на Кацярыну.

– Двое, значыць, вас, камуністаў, стала?

– Пакуль двое, – адказаў дзядзька Хвядос. – Са мной калі.

– Не густа...

– Не густа. А мяне на фронце прынялі. Пад Вязьмай. Не збіраўся, шчыра скажу, а маёр кажа: «Ты, Сталетаў, варты». Ну, раз варты – вам, начальству, лепш відаць.

Нічога не адказаўшы на гэта, райкомавец асцярожна папытаў у дзядзькі Хвядоса і Мікіты:

– Пра Дзмітрыя, сына Тамаша, нічога не чулі? Гавораць... бытта... – Ён на нейкае імгненне замоўк, а потым сказаў: – Хоць добра… Гэта пакуль што размовы. Хоць і разумею, што полымя без агню не бывае. Але пазней, адчуваю, нам пра гэта ўсё ж трэба будзе гаварыць...

Мікіта развёў рукамі:

– Як пагнаў калгасную скаціну ў сорак першым, дык і не напамінаў пра сябе. А што?

– Разабрацца трэба... – Козыраў на хвіліну задумаўся, а потом прамовіў: – Навошта людзям да часу настрой псаваць? Хопіць для іх і таго болю, які перажылі, сцярпелі. А праўда усё роўна выплыве. Рана ці позна. Ну, я пайду, мужыкі. Мне яшчэ ў Алешню трэба паспець сёння. Трымайцеся тут. Будзем разам працаваць. Не сёння-заўтра дапаможам і жыўнасцю. Будуць у вас і каровы, і коні. Усё будзе. Былі б мы.

Яны моцна парукаваліся на развітанне.

У нас з Петрыкам таксама быў добры настрой пасля таго, калі наведаў нашу вёску райкомавец Козыраў, важны госць.

Ранічкай я звычайна злазіў з печы, мыўся і пытаўся ў дзядзькі Хвядоса, што рабіць будзем. Давай, загадвай. Учора мы з ім капалі зямлянку, бо на печы, зразумелая справа, ад дажджу і ветру не схаваешся. А ў зямлянцы, калі што, і перазімаваць можна. А дзядзька Хвядос сёння паглядзеў на мяне вясёлымі вачыма, не так сур’ёзна, як заўсёды, усміхнуўся і сказаў:

– Табе, Колька, у школу б. Яшчэ наробішся. Яшчэ напрацуешся. Але магу цябе абрадаваць: нядоўга чакаць засталося – у верасні адкрываем школу. Настаўніца, Вольга Якаўлеўна, вярнулася…

– Ура-а-а! – не стрымаўся я.

Як добра, што наша школа ў вайну не згарэла. Заходзь – і вучыся.

– А пакуль давай снедаць.

Мы селі за самаробны стол і пачалі сёрбаць па чарзе з адной місы варыва – драўлянымі лыжкамі, якія сам выстругаў з ліпы дзядзька. Потым ён аблізаў сваю лыжку і паглядзеў на неба. Яму, небу, быццам і гаварыў:

– Ціха як!.. І заўтра будзе такая цішыня. Акурат так. Будзе. Мне можаш верыць. – І раптам перавёў позірк на печ: – Чуеш, печ? І цябе датычыць. Ціха як!.. Гэта не хухры-мухры, а цішыня. Вось яна, на далоні. Бы яблык. Яна – як сон немаўляці... ага... які яшчэ матчыну соску смокча... забаўку... Прывезлі яго з радзільні, паклалі ў люльку – асцярожненька так, як мінёр снарад, на выцягнутых ру-ках – а самі бацькі на кончыках пальцаў ходзяць-клыпаюць. Няхай спіць, няхай... Моцненька, бесклапотна... Бацькам дзіцятка – што нам, людзям, цішыня... Баішся, каб не спалохаць яе, каб не спудзіць... А там мужчыны вернуцца. Яны вернуцца. І Сцяпан мой, і Колькаў татка прыйдзе. Без веры жыць нельга... – Дзядзька Хвядос паглядзеў на мяне, затрымаў позірк. – Ты іх, печ, помніш. Сядзелі яны ў хаце: мужыкі на цябе глядзелі, ты на іх. Неўзабаве вернуцца. Скора. І тады мы зруб узвядзём. З новых бёрнаў. І дах над табой паставім, печ, каб не сірацела ты больш пад голым небам. Каб па-людску, ага. Тваё месца ў хаце – не на вуліцы... Ты, можа, і крыўдуеш на мяне, што пад небам пакуль... Не трэба. Вось калгас крыху на ногі паставім – і тады адразу, ага... Мяне, ты і не ведала мо, старшынёй выбралі… Не крыўдуй. Малайчына, што разумееш. Малайчына. Усё адразу не агораем.