Уладзімір Арлоў - Адкуль наш род

На дзiдах у беларускiх гусараў трапяталiся бел-чырвона-белыя сцяжкi. Да гусарскiх панцыраў мацавалiся вялiкiя крылы з пер’ем, якiя наводзiлi на ворага жах. Таму гэтыя воiны мелi яшчэ адну назву — крылатыя вершнiкi. У тыя часы якраз крылатыя вершнiкi прыносiлi нашаму войску найбольшую славу.

Беларускiя гусары дапамаглi гетману Хадкевiчу атрымаць найслаўнейшую перамогу над шведамi каля вёскi Кiрхгольм (цяпер Саласпiлс) непадалёку ад Рыгi.

На досвiтку 27 верасня 1605 года там сустрэлiся армiя шведскага караля Карла IX i баявыя палкi нашай дзяржавы. Карл IX меў 7300 ваяроў. Шведская пяхота тады лiчылася найлепшай у свеце, таму i складала большасць непрыяцельскага войска. Хадкевiч прывёў на бiтву 4300 жаўнераў. Нашае войска ледзь не цалкам складалася з беларусаў. Беларусамі былі і амаль усе камандзіры.

Беларусы i шведы доўга стаялi насупроць адзiн аднаго, не пачынаючы бiтвы. Затым гетман загадаў сваёй лёгкай кавалерыi адступаць. Карл IX, паверыўшы ў блiзкую перамогу, кiнуў сваiх жаўнераў у наступ. Ягоная пяхота з гарматамi спусцiлася са зручных пазiцый на ўзвышшы. I тут шведаў нечакана заатакавалi з бакоў беларускiя гусары i лёгкая коннiца. Шведы пачалi ўцякаць, і ў пагоню за iмi кiнулiся беларускiя татары, якiя вартавалi абоз Хадкевiча.

У бiтве палегла 6 тысяч шведаў. Беларусы захапiлi ўсе непрыяцельскiя гарматы i 60 сцягоў. У нашым войску загiнула ўсяго блiзу 100 жаўнераў i некалькi сотняў былi параненыя.

Слава пра Кiрхгольмскую перамогу разнеслася па ўсiм свеце. Вiншаваннi гетману Хадкевiчу прыслалi папа рымскi i большасць еўрапейскiх валадароў.

На поўднi Рэч Паспалiтая суседзiла з вялiзнай i неспакойнай турэцкай дзяржавай, якая называлася Асманскай iмперыяй. Туркi захапiлi шмат якiя еўрапейскiя краiны. Неўзабаве пачалася вайна Асманскай iмперыi i з Рэччу Паспалітай. Турэцкi султан рыхтаваў вялiкi паход на поўнач. Ён хвалiўся, што разгромiць Рэч Паспалiтую i выйдзе на берагi Балтыйскага мора.

Велiзарная турэцкая армiя, якая налiчвала 150 тысяч ваяроў, рушыла ў бок Малдовы i Украiны. Камандзiрам войска Рэчы Паспалiтай прызначылi Яна Хадкевiча — найлепшага ў дзяржаве палкаводца. Беларускiя палкi iшлi на вайну з-пад нашых старажытных гарадоў — Полацка, Вiльнi, Смаленска ды іншых. Моцным iхнiм хаўруснiкам было ўкраінскае войска запарожскiх казакоў.

Хрысцiянскае i мусульманскае войскi сышлiся на беразе ракi Днястра каля замка Хацiн. Гэты замак яшчэ ў часы князя Вiтаўта збудавалi беларускiя майстры.

Хацiнская бiтва доўжылася не адзiн тыдзень. Найцяжэйшым стаў той дзень, калі туркам удалося захапiць галоўны вал нашых умацаванняў i ўварвацца ў лагер. Казакi-запарожцы выбiлi ворагаў за вал, але султан кiнуў у тое самае месца свежыя сiлы. Тады Хадкевiч выкарыстаў сваiх найбольш надзейных i загартаваных ваяроў. У турэцкiя шэрагi ўрэзалiся палкi беларускiх гусараў. Крылатымi вершнiкамi кiраваў сам гетман. Туркi не вытрымалi магутнага напору беларусаў i пабеглi. Некалькi тысяч ворагаў палеглi ад шабляў, дзiдаў i куляў нашых гусараў.

Султан Асман ужо i не ўспамiнаў пра свой намер захапiць Балтыйскае ўзбярэжжа. Побач з ягоным шатром паныла стаялі пахудзелыя, змерзлыя пад халодным восеньскім дажджом сланы. Нястача цёплай вопраткі і дрэннае харчаванне вельмі аслабілі турэцкае войска.

У цяжкiм становiшчы апынулiся i нашы ваяры. У лагеры было шмат параненых i хворых, канчаўся порах i запасы харчу. Ян Кароль Хадкевiч смяротна захварэў i ўжо не падымаўся з ложка. Аднак на яго апошняй нарадзе з камандзiрамi была прынятая аднадушная пастанова — не адступаць.

Праз колькi дзён гетман Хадкевiч памёр. Вестка пра гэта даляцела да туркаў, i яны кiнулiся на штурм. Але сiлаў у iх ужо не ставала. Неўзабаве памiж туркамi i нашым камандаваннем пачалiся перамовы.

Паводле мiрнай дамовы мяжа Рэчы Паспалiтай з Асманскай iмперыяй не мянялася. Гэта азначала перамогу. Туркi не ведалi, што ў дзень замірэння ў войску Хадкевіча заставалася апошняя бочка пораху.

Пераможцы горка шкадавалi, што з iмi ўжо няма ўлюбёнага камандзiра. “Пан гетман памёр, а з iм вялiкае шчасце Айчыны мiлай”, — з болем запiсаў у тыя днi адзiн з нашых суайчыннікаў.

1. Раскажы пра дзяцiнства Яна Караля Хадкевiча.

2. Дзе вучыўся будучы гетман? Якiя навукi ён вывучаў?

3. Як Ян Кароль Хадкевiч ваяваў са шведамi?

4. Што ты даведаўся пра беларускiх гусараў?

5. Як беларусы атрымалi перамогу пад Кiрхгольмам?