Уладзімір Арлоў - Адкуль наш род

У тым часе, калі жыў Леў Сапега, нашая Бацькаўшчына — Вялікае Княства Літоўскае — аб’ядналася з Польскім Каралеўствам. Гэта здарылася ў 1569 годзе. Тады якраз ішла вайна з Масковіяй, і Княству патрэбная была дапамога.

Задзіночанне дзвюх дзяржаваў называлася Рэч Паспалітая.

Палякі хацелі стаць гаспадарамі не толькі ў сябе дома, але і на беларускіх землях. Продкі на чале з Львом Сапегам былі супраць гэтага. Статут Вялікага Княства не дазволіў чужаземцам захапіць уладу.

Нашая дзяржава мела свае суды і законы, сваё войска і свае грошы.

Палякам забаранялася тут займаць дзяржаўныя пасады.

Дзяржаўнай мовай у Вялікім Княстве была, як вы ўжо ведаеце, беларуская, а ў Польшчы — лацінская.

Але вялікі князь літоўскі адначасова быў і польскім каралём.

У Рэчы Паспалітай нашыя продкі жылі болей за два стагоддзі.

Большасць жыхароў Вялікага Княства трымалася праваслаўнай веры. Праваслаўныя маскоўскія цары, якія марылі захапіць беларускую зямлю, хлусліва абвяшчалі, што яны хочуць абараніць адзінаверцаў.

З польскага боку таксама прагавіта паглядалі на Беларусь. У Польскім Каралеўстве вера была каталіцкая. Польскія ўлады хацелі і ўсіх беларусаў зрабіць каталікамі, каб лягчэй запанаваць над Вялікім Княствам Літоўскім.

Леў Сапега і ўсе, хто адстойваў незалежнасць нашай Бацькаўшчыны, лічылі, што самастойнасць дзяржавы можа ўмацаваць агульная вера.

Найвышэйшыя праваслаўныя святары сабраліся ў Берасці на з’езд. Яны абвясцілі, што захоўваюць у сваіх храмах усе ранейшыя звычаі і абрады, але прызнаюць уладу галоўнага каталіцкага святара — папы рымскага.

Адбылося як бы аб’яднанне праваслаўнай і каталіцкай цэркваў. Новую веру назвалі вуніяцкай, бо слова “унія” ў лацінскай мове і азначае — аб’яднанне, звяз.

Вернікаў, якія прызналі гэты звяз, пачалі называць вуніятамі. Галоўным вуніяцкім саборам стаў старажытны полацкі храм святой Сафіі.

У вуніяцкіх храмах, адрозна ад праваслаўных і каталіцкіх, гучала беларуская мова. Святары тлумачылі на ёй Слова Божае. Вернікі спявалі па-беларуску царкоўныя песні. Вуніяты друкавалі на роднай мове кнігі і вучылі на ёй дзяцей у царкоўных і манастырскіх школах.

Паступова новая вера заваёўвала ўсё больш і больш прыхільнікаў. У канцы XVIII стагоддзя вуніятамі ўжо была большасць беларусаў.

Тры з кожных чатырох жыхароў нашай зямлі маліліся Богу ў вуніяцкіх храмах. Таму некаторыя гісторыкі называюць вуніяцтва народнай рэлігіяй беларусаў.

Канцлер Леў Сапега спрыяў узмацненню вуніі. Аднак ён сурова папярэджваў тых святароў, што хацелі загнаць людзей у сваю веру сілай. Сапега пісаў у адным з сваіх лістоў, што за жорсткасць вінаватыя будуць пакараныя і Богам, і людзьмі.

Льву Сапегу ішоў ужо сямідзесяты год, калі яму ўручылі булаву вялікага гетмана. Гэта значыла, што ён зрабіўся галоўным ваяводам войска Вялікага Княства Літоўскага.

Час для нашай Бацькаўшчыны быў тады цяжкі. Шведскі кароль пераправіў на 75

караблях свае палкі праз Балтыйскае мора ды рушыў на Вільню і Полацак.

Каб выставіць супраць ворага моцнае войска, Леў Сапега ахвяраваў усе свае грошы і маёмасць. Ягоны сын Ян таксама ўзброіў за свой кошт полк жаўнераў, які адважна біўся з захопнікамі.

Планы шведскага караля далучыць Вялікае Княства Літоўскае да сваіх уладанняў не спраўдзіліся.

Леў Сапега вызначыўся і ў іншых справах. Добрым словам успаміналі яго мастакі, пісьменнікі, друкары. За падтрымку і абарону таленавітых людзей паэты прысвячалі яму вершы. Багата грошай ён аддаваў на пабудову хрысціянскіх храмаў.

Заслуга Сапегі і ў тым, што ён сабраў надзвычай багатую бібліятэку. Ён паклапаціўся пра тое, каб для нашчадкаў былі перапісаныя ўсе галоўныя дакументы Вялікага Княства.

Калі-небудзь у Беларусі абавязкова паставяць помнік гэтаму выдатнаму дзяржаўнаму дзеячу, якога ведала ўся Еўропа.

1. Раскажы, дзе і як вучыўся Леў Сапега.

2. Як ён трапіў на дзяржаўную службу да вялікага князя і караля?

3. Чым скончылася паездка Сапегі да маскоўскага цара?

4. Раскажы пра законы нашай дзяржавы, сабраныя ў Статуце Вялікага Княства.

5. На якой мове быў напісаны і выдадзены Статут?

6. Чаму Вялікае Княства Літоўскае аб’ядналася з Польшчай? Як называлася задзіночаная дзяржава?

7. Што такое вунія?