Уладзімір Арлоў - Адкуль наш род

У рукі да маскоўцаў трапіла багатая бібліятэка Сафійскага сабора з цудоўнымі Скарынавымі кнігамі. Царскія людзі разглядалі друкаваныя кнігі са здзіўленнем і страхам, бо ў Масковіі сваіх друкарняў яшчэ не было.

Каб вынішчыць памяць палачанаў пра сваю дзяржаву і былыя вольнасці, царскія слугі палілі ці вывозілі старажытныя граматы. Магчыма, якраз тады загінуў і неацэнны Полацкі летапіс.

Полацак і прыдзвінскія землі на доўгія шаснаццаць гадоў трапілі ў няволю. Гарэлі беларускія вёскі. Палі зарасталі лесам. Сялянаў гналі ў палон або змушалі цалаваць крыж на вернасць цару і ваяваць супроць братоў.

Вайна працягвалася. Цар загадаў сваім палкам сысціся каля Воршы і, выпальваючы ўсё на сваім шляху, ісці ўглыб Беларусі, на Менск і Наваградак.

Царскі ваявода Пётр Шуйскі выступіў з Полацка з 25-тысячнай раццю. Ён ішоў быццам па сваёй зямлі: дазоры наперад не высылаў, панцыры і зброю вёз на санях і неўзабаве быў за гэта пакараны.

На беразе ракі Вулы паблізу вёскі Іванск па ворагу знянацку ўдарыў гетман Мікалай Радзівіл з беларускай конніцай. Маскавіты не паспелі ні надзець панцыры, ні стаць у баявыя шыхты.

Захопнікаў пераследавалі і дабівалі да глыбокай ночы. Ваярам дапамагалі тамтэйшыя жыхары. Просты селянін з Іванска забіў сякераю самога ваяводу Пятра Шуйскага. Ад дзідаў, шабляў і куляў палегла дзевяць тысяч чужынцаў і столькі ж патанула ў рацэ.

Праз некалькі гадоў вялікім князем літоўскім і каралём польскім быў абраны вугорац (венгр) па нацыянальнасці Іштван Бђтары, якога беларусы называлі Сцяпанам Батљрам. Гэта быў выдатны палітык і таленавіты палкаводзец. Усклаўшы на галаву карону, ён даў урачыстую клятву вярнуць усе заваяваныя маскоўскімі царамі землі.

Войска Батуры падыходзіла да горада па беразе Дзвіны. Каб запалохаць нашых ваяроў, маскоўскія ваяводы пайшлі на новае крывавае злачынства. Палачанаў хапалі на вуліцах, забівалі, прывязвалі да бярвёнаў і пускалі ўніз па рацэ.

Аблога Полацка была неверагодна цяжкая. Штодня ліло з неба, і па войску паўзлі чуткі, што дождж пасылаюць нанятыя царом маскоўскія чараўнікі. У сваім шатры-намёце не мог знайсці сухога месца нават сам кароль. Абозы з харчам вћзлі ў глыбачэзнай гразі, і ў каралеўскім стане запахла голадам.

У Сцяпана Батуры былі ваяры з розных краін, але найбольш стойка трымаліся беларусы. Ім надавала сілы жаданне адпомсціць за сваю абрабаваную, заняволеную зямлю.

Вялікакнязеўскія вяшчальнікі-герольды абвясцілі Батураў указ: хто падпаліць замак так, каб яго ўжо не патушылі, атрымае шчодрую ўзнагароду. Дзесяткі ваяроў узброіліся вязкамі сухой лучыны і падаліся да полацкіх сценаў. Шчасце ўсміхнулася майстру-медніку, які апрача лучыны цягнуў на плячах кацёл з гарачымі вугалямі. Ён падпаліў кутнюю вежу, адкуль агонь перакінуўся на сцены.

Галоўны царскі ваявода паведаміў, што ягоныя стральцы складуць зброю, калі Батура захавае ўсім жыццё. Вялікі князь паабяцаў адпусціць на волю ўсіх, хто захоча вярнуцца дахаты, і дазволіць жыць у Полацку тым, хто пажадае застацца. Іншыя маскоўскія ваяводы паспрабавалі ўзарваць замак, але самі ж іхнія стральцы не дазволілі гэтага.

31 жніўня 1579 года Полацак быў вызвалены.

Пасля вайны горад і ваколіцы так абязлюдзелі, што на адбудову ўмацаванняў бралі сялянаў за дзвесце вёрстаў, ажно з-пад Магілева. Пасля нападу маскоўцаў Полацак ужо ніколі не змог вярнуць сабе былога багацця і велічы.

1. Што ты ведаеш пра маскоўскага цара Івана Грознага? Чаму яго называлі Жахлівым?

2. Раскажы пра паход цара Івана на Полацак.

3. Як абараняўся горад ад захопнікаў?

4. Што зрабілі царскія ваякі ў захопленым горадзе?

5. Хто перамог у бітве каля Іванска? Раскажы пра яе больш падрабязна.

6. Якую клятву даў Сцяпан Батура, калі стаў вялікім князем?

7. Як Полацак быў вызвалены ад маскоўскіх заваёўнікаў?

Цяпер мы пагаворым яшчэ пра аднаго з нашых славутых суайчыннікаў, які ўсё сваё жыццё самааддана служыў Бацькаўшчыне — Вялікаму Княству Літоўскаму і здабыў за гэта пашану і ўдзячную памяць народа.

Яго звалі Леў Сапега.

Род князёў Сапегаў быў у Беларусі адным з самых старажытных, і даў ёй багата вядомых людзей. Але найбольш праславіў яго Леў Сапега, які нарадзіўся ў вёсцы Астроўна, што недалёка ад горада Бешанковічы на Віцебшчыне.