Адам Глёбус - Койданава

Мне снiцца Койданава...

А чаму яно снiцца мне? Шукаю адказ i не знаходжу. Прыйдзе час, i я знайду яго, а пакуль думаю, што мне снiцца Койданава, бо я там нарадзiўся i рос, пакуль не пайшоў у школу. У школе... Але гэта iншы матыў, iншая песня. Школа мне не снiцца. Снiцца Койданава, зямля, дзе закапалi мой пуп.

А пакуль я далёка ад свайго мястэчка Койданава, i яно мне снiцца.

На нашай вулiцы запланавалi пакласцi асфальт. Машыны панавозiлi пяску i глiны. Мы з Антосем Кiсялём, хаваючыся за пясчанымi гурбамi, бiлiся глiнянымi глыжамi i грОдамi. Я ляжаў на пяску i слухаў, калi Толiк кiне груду, каб адразу ўскочыць i кiнуць па iм. Ляжаў я доўга, пакуль не пачуў голас Кiсяля:

— Валодзя...

Я падумаў, што гульня скончылася, i высунуўся з-за гурбы. Вялiзная груда ўдарыла мяне па галаве. Да памяцi я вярнуўся ад халоднай вады, якую Антось Кiсель лiў на мяне.

— Я ж табе крычаў, Валодзя, не вылазь, Валодзя, не вылазь, а ты ўзяў i вылез...

Мне снiцца Койданава.

Казiк вярнуўся з працы зусiм хворы. У яго падскочыла тэмпература, а жывот пакрыўся гiдкiмi плямiнкамi зудлiвае высыпкi.

У хаце занепакоiлiся. Пайшоў з дому здаровы чалавек, а вярнуўся ледзь жывы. I Казiкава жонка Ядзя, i ягоная мацi Маня, i нават дачка, школьнiца Валя, без перапынку пыталiся: "Што з iм?". Казiмiр ляжаў, выпрастаўшыся, на канапе, i ледзь чутна адказваў. Жанчыны даведалiся, што iх муж, сын i бацька нiчога кепскага не еў i не пiў, што на працы пачуваўся добра, што пасля зайшоў у краму па папяросы, па дарозе з крамы адчуў нямогласць, галава пачала круцiцца, у вачах заскакалi зорачкi. Як дайшоў да ўласнага падворка, не помнiць. Жанчыны пакiнулi хворага ў зале, перайшлi ў варэльню, каб абмеркаваць бяду дый пачаць нешта рабiць, бо ад лекара Казiк адмовiўся. Яму не верылася, што ў трыццаць пяць гадоў чалавек можа без дай прычыны сканаць.

Казiкаў сын Антось сядзеў на крэсле каля канапы ды спалохана зiркаў на змярцвелы вастраносы бацькаў твар, што нядобра цямнеў на белай падушцы.

— Тата, а вы не памраце, як дзед Ваця? — Антось спытаў шэптам.

Яму згадаўся дзед, што памёр увесну. Згадалася пахаванне i глыбокая ямiна на каталiцкiм баку могiлак. У ямiну струменiўся падсохлы на травеньскiм сонцы светлы пясок. Шасцiгадовы Антось забаяўся, што бацьку, як i дзеда, пакладуць у чорную труну, галавою на белую падушачку, а баба Маня прымусiць пацалаваць халодны, як камень у пограбе, лоб нябожчыка.

— Не бойся, Антосiк, не памру. Мы яшчэ з табою на гармонi пайграем. I на трубе я цябе граць навучу. Будзем на святы ў аркестры хадзiць. Мы яшчэ з табой машыну купiм i катацца будзем. Захочам у лес — селi ды паехалi. А захочам у Мiнск, мы i ў Мiнск з'ездзiм, — Казiк пагладзiў стрыжаную пад бокс галаву сына i падправiў чубок, што выглядаў непатрэбным над спалоханым тварыкам з заечаю губой.

Казiку раптам зрабiлася крыўдна за сябе, маладога, калi ён п'яны хапануў сякеру ды кiнуўся на жонку, што ўжо восьмы месяц хадзiла Антосем. Цяжарная жанчына ледзь уцякла з хаты, а раз'юшаны муж пахапаў яе сукенкi дый пасек на парозе. Антось нарадзiўся хваравiты i брыдкi з твару. На левай скронi ён насiў вялiкую, як боб, чорную радзiмку, з якой тырчалi сiвыя валаскi. А пад носам у яго ружавеў глыбокi шнар заечай губы...

У свае васемнаццаць гадоў Антось паспрабаваў запускаць вусы, але яны раслi рэдзенькiмi, светлымi i не хавалi непрыгожай адмецiны. Тады ён наляпiў сабе штучныя вусы, але i ад iх давялося адмовiцца — людзi кпiлi i насмiхалiся. I сын пракляў бацьку, бо паверыў, што брыдкая губа з'явiлася на твары ў той самы момант, калi п'яны Казiк секануў на парозе па Ядзiнай сукенцы.

Ядзя гэтаксама пракляла Казiка i з'ехала ў Мiнск да Валi, якая паспела выйсцi замуж за курсанта вайсковай вучэльнi.

Адно згорбленая баба Маня дажыла доўгi век пры сыне, якi ўпарта iшоў да мары свайго жыцця — легкавой машыны, уласнай, дагледжанай i любай, на якой можна i ў лес, i ў Мiнск, i нават у горад Парыж да сцяны камунараў, да той самай сцяны, паўз якую Казiка правялi ў калоне палонных у 1945 годзе.

Шлях да сцяны Парыжскiх камунараў пачынаўся з тае самае хаты, дзе ён ляжаў на канапе з невядомай хваробай. I пачынаўся з гульнi, з дзiцячай забаўкi. Казiк майстраваў з рэечак i паперы мадэль самалёта, а ягоная кузiна, лядашчае дзяўчо, схавала клей. Нястрыманы, шалёны ад прыроды Казiк зазлаваў, пачаў лаяцца, разламаў ушчэнт мадэль, а калi бацька паспрабаваў супакоiць сына скураным пасам, выскачыў на сярэдзiну вулiцы i закрычаў:

— Страляць вас усiх трэба! Страляць!!! Бандзюгi, партызаны! У гэтай хаце партызаны!..